ALMANAK
Doğuş batış hesaplamaları:Doğuş batış ifadeleri çoğunlukla güneş ve ay için kullanılır.Bu hesaplamalarda amaç gök cisimlerini uygun gözlem zamanları tespit etmek saat ayarı yapmak ve pusula düzeltmesi yapmaktır.Doğuş batış iki türlü gerçekleşir.
1.Gerçek doğuş batış:Güneşin veya ayın merkezinim ufuk düzlemine çakıştığı duruma denir.
2.Görünür doğuş batış:Güneş ve ayın üst kenarlarının ufka teğet olduğu zamandır.
Alacakaranlık:Güneş ve ay için gözlem zamanları doğuştan batışa kadar olan zaman aralığıdır.Bu yüzden almanakta bu gök cisimleri için verilen doğuş batış değerleri tespit edilir.Ayrıca güneşin doğuş batış kolanlarının yanında güneşe bağlı olarak alacakaranlık zamanları verilmiştir.Bu zamanlar güneş için değil yıldızlar ve gezegenler için gerekli olan gözlem zaman aralığını verir.Yani güneş ve ay dışında herhangi bir gök cisminden rasat yapılacağı zaman rasat için uygun zamanı alacakaranlık değerleri ile tespit ederiz gök cisimleri için uygun rasat zaman notik ve sivil alacakaranlık zamanları arasındadır.Alaca karanlık zamanı üç çeşittir. Her üçünde doğuştan önce ve batıştan sonra olmak üzere günde 2 defa gerçekleşir.
-Sivil alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 6 derece aşağıda olduğu zamandır.
-Notik alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 12 derece aşağıda olduğu zamandır.
-Astronomik alaca karanlık ise güneşin ufuk çizgisinden 18 derece aşağıda olduğu zamandır.
Gök cisimlerinde rasat için uygun zaman güneşin ufkun 6 ile 12 derece altına indiği aralıktır. Böylece yıldızlar için Gün içinde 2 tane uygun rasat zamanı oluşur.Bu aralıklarda da en verimli rasat güneş ufkun 10 derece altında iken gerçekleşir.günlük sayfalarda doğuş batış ve alaca karanlık değerleri LMT olarak verilmiştir.Alınan değerler 3 güne karşılık verilmiş değerlerdir. Gerçekte orta günün değeridir.diğer günlere göre kesin zamanı bulmak için bir sonraki günlük sayfanın değerleri ile karşılaştırma yapılır.Her hangi bir enlem paraleli üzerinde bulunan bütün boylamda LMT değerleri aynı olduğu için enlemlere göre LMT zamanları verilmiştir.İstenilen enleme göre zaman bulmak için orantı işlemi yapılır.Uygulamada ZT kullandığımız için bulduğumuz LMT değerini ZT değiştirmeliyiz.
SORU: 3 ocak 2003 tarihinde lat:45 N long:25 W mevkide güneşin doğuş zamanını tespit edin?
CEVAP: 45N=07h 38m , 25 W= 1h 40m dır.
LMT: 07h 38m
LONG: 1h 40m (+)
GMT : 09h 18m
ZD: -02h 00m (-)
ZT: 07h 18m
SORU:28 Eylül lat:30 S Long:43 30' W Akşam rasat süre?
CEVAP: Enlem sivil notik
30 S 18h 24m 18h 52m LMT
2h 54m 2h 54m LONG(W)
21h 18m 21h 46m GMT
-3 -3 ZD
18h 18m 18h 46m ZT
Ayın doğuş ve batış hesabı:Ayın doğuş batış vakitleri her hangi bir boyam için bir önceki güne göre ortalama 50 dk geç gerçekleşmektedir.Yani bir gün ayın doğuşu LMT:12:30 gerçekleşmiş ise öteki gün aynı boylamda LMT 13:20 gerçekleşir. Ayın doğuş batışındaki bu zaman farkı yörüngesel hareketi ve dec. hızlı değişime bağlıdır ve enlemlere göre bu fark değişir.Ayın 360 derecelik dönüşüne karşılık ortalama 50 dk gecikmesi doğuş batış hesaplamalarında farklı bir hesaplama yapmayı gerektirir.Eğer iki gün arasındaki doğuş-batış zaman farkları 50dk kabul edilirse referans alınana boylamdan bizim boylam farkı tespit edilir ve bu boylam farkına göre gecikme farkı da bulunur.
Ayın doğuş-batış zamanları hesaplamak için bulunduğumuz boylama göre aralıklarını belirleriz.Bulunduğumuz boylamdaki gecikme miktarını bulmak için bize belirli bir referans boylamı ve bu boylam için LMT olarak doğuş batış zamanları verilmelidir.Bu referans boylamı greenwich'dir.Yani ayın doğuş ve batışı için verilen zamanlar almanakta yalnızca greenwich boylamındaki bir gözlemciye göre verilmiştir.Farklı boylamdaki gözlemci greenwich'ten olan boylam farkına göre ayın hareketini greenwich'ten başlıyor kabul edersek gecikme farkını buluruz.Boylamın işaretine bağlı olarak bu gecikme farkı eklenir veya çıkarılır(istenilen günde).
-Batı boylamlarında istenilen gün ile bir sonraki gün karşılaştırılır.Gecikme süresi istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına eklenir).
-Doğu boylamlarında istenilen gün bir önceki gün ile karşılaştırılır.Gecikme süresi istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına çıkarılır).
SORU:3 ocak 2003 lat:27 30'm long:79 45'm ayın doğuş ZT olarak bulunuz?
CEVAP: Enlem 3 ocak 4 ocak
1) 20 N 07h 12m 08h 06m
30 N 07h 37m 08h 29m
2) 3 ocak orantısı:19m 07h 12m 08h 06m
3) 4 ocak orantısı:17m + 19m 17m
07h 31m 08h 23m
4) 08h 23m - 07h 31m=52m fark
5) 360 52m fark varsa
79.7 x
x=12m
6) 07h 31m + 12m= 07h 43m(LMT)
LMT: 07h 43m
Long:05h 19m
GMT:13h 02m
ZD: -5
ZT: 08h 02m
Notik almanak açıklamaları:Notik almanakta sayfalar 3 güne göre düzenlenmiştir.Günkü sayfanın sol tarafında yıldızlar ve gezeğenlerin DEC.ve GHA değerleri GMT saatlerine göre verilmiştir.Belirtilen 3 gün içinde aynı değerler kullanılır. Aslında günlük sayfada verilen değerler ortanca günün değerleridir.Son sayfanın altında gezegenler ve aries boylamı için LMT olarak meridyen geçiş zamanları verilmiştir.Her 3 gün için sayfanın sütununda 00'dan 23 kadar GMT saatleri verilmiştir.Bu değerlere karşılık ikinci sütunda aries için GHA değeri diğer sütunlarda ise göksel seyirde kullanılan gezegenlerin GHA ve DEC. değerleri verilmiştir.GHA değeri bütün gök cisimleri için yaklaşık 15 derece farkla artmaktadır.DEC. değerleri ise tarihe bağlı olarak N ve S işareti alarak artar veya azalır. Gezegenler sütunundan GHA kolonu altında v harfi ile gösterilen bir düzeltme mevcuttur.Bu değeri kullanılarak bulunan düzeltme değeri GHA değeri artı olarak uygulanır.Yalnızca Venüs v'nin işareti bazen eksi olabilir ve sadece bu durumda GHA'dan v düzeltmesi çıkarılır.Dec. kolonu altındaki d değerine karşılık bulunan düzeltme değeri ise dec. değişimine bağlı olarak artı veya eksi olarak uygulanır.Günlük sayfadan alınan v veya d değeri almanağın sonunda bulunan artma ve düzeltmeler tablosuna girilerek karşılığında GHA ve DEC uygulanacak olan düzeltmeler bulunur.Bir göl cisminin GHA ve DEC değeri bulunduğu zaman GP bulunur.Buda seyir üçgenin köşelerinden bir tanesidir. En sondaki yıldızlar kolonunda yıldızların ismine karşılık SHA ve DEC. değerleri verilmiştir.Yıldızların hareketlerindeki değişim ihmal edilecek kadar hazır olduğu için SHA ve dec değerleri 3 gün için aynıdır.
Bir yıldızın herhangi bir GMT zamanındaki GHA'sını bulmak için GHA*=GHAaries+SHA* formülü kullanılır.Günlük sayfanın sağ yaprağında güneş ve ayın GHA ve dec değerleri mevcuttur.Güneşin GHA değeri için v düzeltmesi yoktur.dec için d düzeltmesi yapılır.Ayda ise her saate karşılık v veya d değeri mevcuttur.Günlük sayfadan alınan bütün GHA ve dec değerleri GMT olarak saat başı değerlerdir.GMT dakika ve saniye karşılık tam değeri bulabilmek için artma ve düzeltme tablosu kullanılır. Bu tabloların artma kısmı dakika ve saniye değerine karşılık GHA değeri uygulanacak olan artış miktarı verilir.Düzeltme kısmı ise önceden belirtildiği gibi v veya d değerine karşılık ortaya çıkan düzeltme değeri bulmak için kullanılır.Artma ve düzeltme tabloları dakikaya göre düzenlenmiştir.Bir sayfada 4 dakika tablosu olacak şekilde toplam 60 dakika içeren 15 sayfalık tablolardır.Herhangi bir dakika tablosu ilk sütün 0-60 kadar saniye değerleri içerir.Buna karşılık 1 sütün güneş veya gezegenler için, 2. sütün yıldızlar için,3. sütün ay için artma değerleri verir.Bundan sonraki 4-5-6 sütün lar düzeltme tablosudur.v ve d değerine karşılık kullanılacak olan düzeltme miktarı burada bulunur.
Doğuş batış hesaplamaları:Doğuş batış ifadeleri çoğunlukla güneş ve ay için kullanılır.Bu hesaplamalarda amaç gök cisimlerini uygun gözlem zamanları tespit etmek saat ayarı yapmak ve pusula düzeltmesi yapmaktır.Doğuş batış iki türlü gerçekleşir.
1.Gerçek doğuş batış:Güneşin veya ayın merkezinim ufuk düzlemine çakıştığı duruma denir.
2.Görünür doğuş batış:Güneş ve ayın üst kenarlarının ufka teğet olduğu zamandır.
Alacakaranlık:Güneş ve ay için gözlem zamanları doğuştan batışa kadar olan zaman aralığıdır.Bu yüzden almanakta bu gök cisimleri için verilen doğuş batış değerleri tespit edilir.Ayrıca güneşin doğuş batış kolanlarının yanında güneşe bağlı olarak alacakaranlık zamanları verilmiştir.Bu zamanlar güneş için değil yıldızlar ve gezegenler için gerekli olan gözlem zaman aralığını verir.Yani güneş ve ay dışında herhangi bir gök cisminden rasat yapılacağı zaman rasat için uygun zamanı alacakaranlık değerleri ile tespit ederiz gök cisimleri için uygun rasat zaman notik ve sivil alacakaranlık zamanları arasındadır.Alaca karanlık zamanı üç çeşittir. Her üçünde doğuştan önce ve batıştan sonra olmak üzere günde 2 defa gerçekleşir.
-Sivil alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 6 derece aşağıda olduğu zamandır.
-Notik alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 12 derece aşağıda olduğu zamandır.
-Astronomik alaca karanlık ise güneşin ufuk çizgisinden 18 derece aşağıda olduğu zamandır.
Gök cisimlerinde rasat için uygun zaman güneşin ufkun 6 ile 12 derece altına indiği aralıktır. Böylece yıldızlar için Gün içinde 2 tane uygun rasat zamanı oluşur.Bu aralıklarda da en verimli rasat güneş ufkun 10 derece altında iken gerçekleşir.günlük sayfalarda doğuş batış ve alaca karanlık değerleri LMT olarak verilmiştir.Alınan değerler 3 güne karşılık verilmiş değerlerdir. Gerçekte orta günün değeridir.diğer günlere göre kesin zamanı bulmak için bir sonraki günlük sayfanın değerleri ile karşılaştırma yapılır.Her hangi bir enlem paraleli üzerinde bulunan bütün boylamda LMT değerleri aynı olduğu için enlemlere göre LMT zamanları verilmiştir.İstenilen enleme göre zaman bulmak için orantı işlemi yapılır.Uygulamada ZT kullandığımız için bulduğumuz LMT değerini ZT değiştirmeliyiz.
SORU: 3 ocak 2003 tarihinde lat:45 N long:25 W mevkide güneşin doğuş zamanını tespit edin?
CEVAP: 45N=07h 38m , 25 W= 1h 40m dır.
LMT: 07h 38m
LONG: 1h 40m (+)
GMT : 09h 18m
ZD: -02h 00m (-)
ZT: 07h 18m
SORU:28 Eylül lat:30 S Long:43 30' W Akşam rasat süre?
CEVAP: Enlem sivil notik
30 S 18h 24m 18h 52m LMT
2h 54m 2h 54m LONG(W)
21h 18m 21h 46m GMT
-3 -3 ZD
18h 18m 18h 46m ZT
Ayın doğuş ve batış hesabı:Ayın doğuş batış vakitleri her hangi bir boyam için bir önceki güne göre ortalama 50 dk geç gerçekleşmektedir.Yani bir gün ayın doğuşu LMT:12:30 gerçekleşmiş ise öteki gün aynı boylamda LMT 13:20 gerçekleşir. Ayın doğuş batışındaki bu zaman farkı yörüngesel hareketi ve dec. hızlı değişime bağlıdır ve enlemlere göre bu fark değişir.Ayın 360 derecelik dönüşüne karşılık ortalama 50 dk gecikmesi doğuş batış hesaplamalarında farklı bir hesaplama yapmayı gerektirir.Eğer iki gün arasındaki doğuş-batış zaman farkları 50dk kabul edilirse referans alınana boylamdan bizim boylam farkı tespit edilir ve bu boylam farkına göre gecikme farkı da bulunur.
Ayın doğuş-batış zamanları hesaplamak için bulunduğumuz boylama göre aralıklarını belirleriz.Bulunduğumuz boylamdaki gecikme miktarını bulmak için bize belirli bir referans boylamı ve bu boylam için LMT olarak doğuş batış zamanları verilmelidir.Bu referans boylamı greenwich'dir.Yani ayın doğuş ve batışı için verilen zamanlar almanakta yalnızca greenwich boylamındaki bir gözlemciye göre verilmiştir.Farklı boylamdaki gözlemci greenwich'ten olan boylam farkına göre ayın hareketini greenwich'ten başlıyor kabul edersek gecikme farkını buluruz.Boylamın işaretine bağlı olarak bu gecikme farkı eklenir veya çıkarılır(istenilen günde).
-Batı boylamlarında istenilen gün ile bir sonraki gün karşılaştırılır.Gecikme süresi istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına eklenir).
-Doğu boylamlarında istenilen gün bir önceki gün ile karşılaştırılır.Gecikme süresi istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına çıkarılır).
SORU:3 ocak 2003 lat:27 30'm long:79 45'm ayın doğuş ZT olarak bulunuz?
CEVAP: Enlem 3 ocak 4 ocak
1) 20 N 07h 12m 08h 06m
30 N 07h 37m 08h 29m
2) 3 ocak orantısı:19m 07h 12m 08h 06m
3) 4 ocak orantısı:17m + 19m 17m
07h 31m 08h 23m
4) 08h 23m - 07h 31m=52m fark
5) 360 52m fark varsa
79.7 x
x=12m
6) 07h 31m + 12m= 07h 43m(LMT)
LMT: 07h 43m
Long:05h 19m
GMT:13h 02m
ZD: -5
ZT: 08h 02m
Notik almanak açıklamaları:Notik almanakta sayfalar 3 güne göre düzenlenmiştir.Günkü sayfanın sol tarafında yıldızlar ve gezeğenlerin DEC.ve GHA değerleri GMT saatlerine göre verilmiştir.Belirtilen 3 gün içinde aynı değerler kullanılır. Aslında günlük sayfada verilen değerler ortanca günün değerleridir.Son sayfanın altında gezegenler ve aries boylamı için LMT olarak meridyen geçiş zamanları verilmiştir.Her 3 gün için sayfanın sütununda 00'dan 23 kadar GMT saatleri verilmiştir.Bu değerlere karşılık ikinci sütunda aries için GHA değeri diğer sütunlarda ise göksel seyirde kullanılan gezegenlerin GHA ve DEC. değerleri verilmiştir.GHA değeri bütün gök cisimleri için yaklaşık 15 derece farkla artmaktadır.DEC. değerleri ise tarihe bağlı olarak N ve S işareti alarak artar veya azalır. Gezegenler sütunundan GHA kolonu altında v harfi ile gösterilen bir düzeltme mevcuttur.Bu değeri kullanılarak bulunan düzeltme değeri GHA değeri artı olarak uygulanır.Yalnızca Venüs v'nin işareti bazen eksi olabilir ve sadece bu durumda GHA'dan v düzeltmesi çıkarılır.Dec. kolonu altındaki d değerine karşılık bulunan düzeltme değeri ise dec. değişimine bağlı olarak artı veya eksi olarak uygulanır.Günlük sayfadan alınan v veya d değeri almanağın sonunda bulunan artma ve düzeltmeler tablosuna girilerek karşılığında GHA ve DEC uygulanacak olan düzeltmeler bulunur.Bir göl cisminin GHA ve DEC değeri bulunduğu zaman GP bulunur.Buda seyir üçgenin köşelerinden bir tanesidir. En sondaki yıldızlar kolonunda yıldızların ismine karşılık SHA ve DEC. değerleri verilmiştir.Yıldızların hareketlerindeki değişim ihmal edilecek kadar hazır olduğu için SHA ve dec değerleri 3 gün için aynıdır.
Bir yıldızın herhangi bir GMT zamanındaki GHA'sını bulmak için GHA*=GHAaries+SHA* formülü kullanılır.Günlük sayfanın sağ yaprağında güneş ve ayın GHA ve dec değerleri mevcuttur.Güneşin GHA değeri için v düzeltmesi yoktur.dec için d düzeltmesi yapılır.Ayda ise her saate karşılık v veya d değeri mevcuttur.Günlük sayfadan alınan bütün GHA ve dec değerleri GMT olarak saat başı değerlerdir.GMT dakika ve saniye karşılık tam değeri bulabilmek için artma ve düzeltme tablosu kullanılır. Bu tabloların artma kısmı dakika ve saniye değerine karşılık GHA değeri uygulanacak olan artış miktarı verilir.Düzeltme kısmı ise önceden belirtildiği gibi v veya d değerine karşılık ortaya çıkan düzeltme değeri bulmak için kullanılır.Artma ve düzeltme tabloları dakikaya göre düzenlenmiştir.Bir sayfada 4 dakika tablosu olacak şekilde toplam 60 dakika içeren 15 sayfalık tablolardır.Herhangi bir dakika tablosu ilk sütün 0-60 kadar saniye değerleri içerir.Buna karşılık 1 sütün güneş veya gezegenler için, 2. sütün yıldızlar için,3. sütün ay için artma değerleri verir.Bundan sonraki 4-5-6 sütün lar düzeltme tablosudur.v ve d değerine karşılık kullanılacak olan düzeltme miktarı burada bulunur.