Romanya ile Ukrayna arasında deniz alanlarının sınırlandırılmasında anlaşmazlığa neden olan Serpents (Yılan) Adası Karadeniz’de,Tuna Nehri’nin doğu ağzına 35 km mesafede yer almaktadır.
Yaklaşık 1.5 km^2 olan adanın deniz yatağında British Petrol firmasına Ukrayna tarafından yaptırılan araştırmalar kapsamında;1993 yılında yaklaşık 10 milyon ton petrol ve 1 milyar m^3 doğalgaz bulunmuştur.Bu gelişmeler üzerine Ukrayna’nın Natfogas ve Chornomornaftogas şirketleri ile Avustralya’nın OMV firması kurduğu birliktelik ile petrol çıkarmak için bir imtiyaz anlaşması imzalamıştır.Romanya’nın en büyük petrol şirketi Petrom ileTotal arasında da benzer bir imtiyaz anlaşması yapılmıştır.
Serpents Adası 1788 yılında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasında bir deniz savaşına da sahne olmuş ve savaşın sonucunda Osmanlı İmparatorluğu Karadeniz’de hakimiyetini hemen hemen bir asır daha sürdürmüştür.
Ada,1829’dan 1856’ya kadar Rusların egemenliğinde kalmıştır.1856’da Osmanlı egemenliğine geçmiş ve 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nden sonra Osmanlı İmparatorluğu adadan vazgeçmiştir.
1879 yılında Romanya’nın kontrölüne geçen Serpents Adası 2. Dünya Savaşı sırasında çatışma olmadan Sovyetler Birliği’ne geçmiş ve Romanya ile SSCB arasında 1948 ve 1961 yıllarında imzalanan anlaşmalar ile resmen SSCB toprağı olmuştur.1991 yılında SSCB’nin dağılması ile beraber Serpents Adası Ukrayna’nın egenemliğine geçmiştir.
Ada’da 2007 yılından itibaren Ukraynalı bilim adamları,Sahil Güvenlik personeli ve ailelerinden oluşan yaklaşık 100 kişilik bir topluluk yaşamaktadır.
Anlaşmazlık Nedeni ve Tarafların İddiaları
1991 yılında Ukrayna egemenliğine geçen ada ile ilgili olarak iki ülke arasında herhangi bir deniz alanları sınırlandırm
Romanya 17 Aralık 1996’da,Ukrayna ise 26 Haziran 1999’da 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesini onaylamıştır.
Ada coğrafi olarak oldukça ilginç bir noktada yer almaktadır.Romanya-Ukrayna kara sınırının devamında yer alan Serpents eğer ada olarak kabul edilecek olursa Ukrayna’ya kazandıracağı deniz alanları ile Romanya’nın deniz alanlarını ciddi biçimde kısıtlamaktadır.Eğer Serpents’in kayalık olduğu düşünülecek olursa konumunun önemi azalmaktadır.
Romanya,Serpents’in Ukrayna’nın uzantısı bir ada olmadığını sadece bir kayalık olduğunu ve bu nedenle karasuları haricinde kendisine ait özel bir deniz alanının olmaması gerektiğini savunmaktadır.
Ukrayna ise,Serpents’in bir ada olduğunu,1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS)’ni her iki tarafın da onaylamış olmasından doğan hakların bir gereği olarak Serpents’in kıta sahanlığına ve Münhasır Ekonomik Bölge (MEB)’ye sahip olması gerektiğini iddia etmektedir.
Romanya ile Ukrayna 1988 yılında Serpents Adası’nın statüsü ve deniz alanlarının sınırlandırılması ile ilgili görüşmelere başlamış ve görüşmelerden 6 yıl boyunca herhangi bir sonuç alınamamıştır.
Romanya ile Ukrayna arasında 1997 yılında imzalanan anlaşmada “Taraflar arasında oluşacak bir sınır sorunu ile ilgili müzakerenin başlamasından sonra,2 yıl içerisinde taraflar sorunu Uluslararası Adalet Divanı (UAD)’na götürme hakkı doğacaktır.” hükmünü içeren bir madde bulunmaktadır.
1997 antlaşmasından doğan hakkını kullanan Romanya 16 Eylül 2004 tarihinde sorunu UAD’a taşımıştır.
Taraflar UAD tarafından Serpents’in statüsünün belirlenmesi de talep edilmiş,ada mı yoksa kaya parçası mı olduğuna UAD’ın karar vermesi istenmiştir.
Uluslararası Adalet Divanının İncelenmesi ve Karar
UAD öncelikle Serpents’in bir kayalık değil ada olduğuna karar vermiştir.UAD Serpentsayılamayacağına karar vermiştir.
UAD öncelikle Serpents’in bir kayalık değil ada olduğuna karar vermiştir.UAD Serpentsayılamayacağına karar vermiştir.
Serpents Adası’nın ilgili kıyı olarak alınması durumunda Ukrayna’nın kazanacağı deniz alanlarının hakkaniyet ilkesine uygun olmayacağını belirmiştir.
Daha sonra taraflarca da onaylanan 1982 Deniz Hukuku Sözleşmesi gereğince Serpents Adası’nın 12 mil karasuyuna sahip olduğunu teyid etmiştir.
Mahkeme Romanya’nın sahillerinin tamamının ilgili kıyı olduğuna karar vermiş ve sahil uzunluğu 248 km olarak belirlenmiştir.Ukrayna’nın sahilleri ise 705 km olarak belirlenmiştir.
Romanya ve Ukrayna’nın ilgili sahil uzunluklarının oranları mahkemece 1:2.8 olarak saptanmıştır.
UAD dava ile ilgili kesin kararını 3 Şubat 2009 tarihinde açıklamıştır.UAD tarafından belirlenen deniz alanları için çizilen sınır aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
UAD kararını verirken;Karadeniz’de doğal kapalılık durumunu ve sınırlamanın etkilediği bölgeleri,tarafların petrol ve gaz imtiyazlarını,balıkçılık faaliyetlerini ve güvenlik mülahazalarını dikkate aldığını açıklamıştır.
UAD’ın kararında öncelikle 1949 yılında Romanya ve SSCB arasında yapılan anlaşmaya ve 1997 tarihli Romanya-Ukrayna İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşmasına atıf yaparak 1 numaralı mevki belirlemiştir.Daha sonra 1 numaralı noktadan 2 numaralı noktaya kadar 12 millik yay devam ettirilmiştir.
Yayın bittiği noktadan itibaren Ukrayna ve Romanya’nın bitişik olan sınırı nedeniyle 2,3 ve 4 numaralı noktaları birleştiren hatlar iki ülkenin bitişik sınırı dikkate alınarak çizilmiştir.4 numaralı noktadan 5 numaralı noktaya çizilen hat ise iki ülkenin karşılıklı sınırı dikkate alınarak belirlenmiştir.5’inci noktadan sonra çizilen hattın ucu etkilenebilecek 3’üncü devletlerden dolayı açık bırakılmıştır.
UAD kararının ardından Romanya ile Ukrayna arasında oluşan yeni çizgiye göre belirlenen deniz yetki alanlarının hakkaniyet ilkesine uygun olduğunu belirtmiştir.
UAD davada Serpents Adası’na karasuları haricinde herhangi bir deniz alanı tanımamıştır.Kararına gerekçe olarak da,çok küçük adalara geniş deniz yetki alanları vermenin deniz alanlarının sınırlandırılmasında orantısızlığa neden olacağını göstermiştir.
Karardan sonra Romanya Heyet Başkanı Bogdan Aurescu tarafından verilen karar ‘’eşit ve doğru’’ olarak değerlendirilmiş,Ukrayna Dışişleri Bakan Yardımcısı Konstantin Eliseyev ise kararı ‘’akıllı bir uzlaşı’’ olarak nitelemiştir.
Genel olarak Romanya’nın tezine daha yakın bir karar çıkmış ve Romanya taraflar arasında ihtilafa neden olan deniz alanlarının %80’ini elde etmiştir.Davanın kesin kararının açıklanmasının sonra Ukrayna’da halk tarafından ufak çaplı protesto gösterileri yapılmıştır.
Davada UAD tarafından Serpents Adası’nın ilgili kıyı olarak alınmamasının,Türkiye’nin Ege Denizi’nde sınırlama için esas alınacak ‘’ilgili kıyılar Türkiye ve Yunanistan’ın anakaralarıdır’’ tezini güçlendirdiği,her ada için Münhasır Ekonomik Bölge ve kıtasahanlığı olması gerektiği tezinin mümkün olmadığı,Karadeniz’de sadece bir ada ile ilgili açıklanan kararın,Ege Denizi gibi onlarca ada ve adacığın bulunduğu bir deniz alanının UAD tarafından aynı şekilde değerlendirilemeyeceği ancak Doğu Akdeniz’de,Meis Adası’na geniş deniz yetki alanları talep edilmesinin deniz alanlarının sınıflandırılmasında orantısızlığa neden olacağı,değerlendirilmektedir.
Not: Fotoğrafları yüklemede sıkıntı yaşamasaydım adanın sınırları ile ilgili konuları,adanın şeklini ve coğrafi olarak konumunu daha iyi yansıtabilirdim.
Kaynakça
Nisan 2009,Sahil Güvenlik Dergisi