Arkadaşlar gördüğüm kadarıyla sextantla ilgili kafalar baya karışık. İnternette araştırırken bu kaynağı gördüm. Belki faydam dokunur.
Sextant
1. SEXTANT
Gök cisimlerinnin ufuktan olan açısal yüksekliklerini veya dünya üzerindekimaddelerin dikey veya yatay açılarını ölçmeye yarayan bir alettir.
a. SEXTANT'IN OPTİK PRENSİBİ :
Temel prensibi, bir ışının iki düzlem aynayardımı ile aynalar arasında iki kez yansıtalırak gelen ışının ilk ve son yönleri arasındakiacı, aynalar arasındaki açının iki katına eşit olması prensibine dayanır.
b. SEXTANT'IN PARÇALARI :
Sextant yapı itibarıyla, adını aldığı bir daire nin1/6 sı olan ölçme yayı ve bunun üzerinde optik kurallara göre kullanılan aynalar veteleskoptan oluşur. Bir sextant Şekil 23-1'de görüldüğü gibi şu parçalardan oluşur.
(1) İSKELET :
Üzerinde sextantın diğer parçaları bulunur. Madeni olan iskelethangi düzlemde açı ölçülecek ise o düzlemeparalel olarak tutulmalıdır.
(2) YAY KISMI :
Pirinçten yapılmış bir daire çerçevesinin 1/6 sı kadar,üzerinde 120 derecelik taksimat bulunan alt tarafında dişlisi bulunan parçasıdır. İskeletin üzerindeki bir noktayı merkez kabul eden bu yay iskeletin çerçevesini oluşturur.
(3) UZADE KOLU (INDEX ARM) :
İskeletin merkezinden geçen eksenetrafında hareket edebilen iskelet düzlemine paralel yay üzerindeki hareketin bir sonsuzdişliyi yaydan ayırmakla serbestçe hareketi sağlanan bir parçasıdır. Büyük ayna bu kolüzerindedir. Bir açıyı ölçmek için uzade kolu hareket ettirilir.
(4) BÜYÜK AYNA (İNDEX MIRROR):
Sextant düzlemine dik olarak uzadekolu üzerinde monte edilmiş bir düzlem aynadır. Bu ayna yardımı ile açısal yüksekliğiniölçeceğimiz gök cisminin ışınını küçük aynaya yansıtırız.
(5) KÜÇÜK AYNA (HORİZON GLASS):
Sextantın iskeleti üzerinde uzadekolu 0 derece iken büyük aynaya paralel bir durumda sextant düzlemine dik olarakyerleştirilmiş, yarısı çıplak cam,diğer yarısı ise sırlı bir aynadır.
(6) VERNİYER TAKSİMATI (HASSAS ÖLÇME TAMBURATASI):
Gökcisminin ölçülen yüksekliğini derece, dakika, saniye cinsinden ölçmeye yarar Bazısextantlarda mikrometre, bazılarında verniyer taksimatı bulunur.
(7) TELESKOP :
Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin küçük aynadanyansıyan görünümlerini daha net görebilmek için iskelet üzerindeki yuvasına monte edilmiştekli dürbündür.
(8) RENKLİ CAMLAR :
Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin gözü rahatsızedecek oranda parlak olmaları durumunda, parlaklığı azaltmak için küçük ve büyük aynaarasında ayarlanabilen iskelet üzerinde monte edilmiştir.
(9) ELEKTRİK DONANIMI :
Sextantın tutamağı içinde yuvalara konan pilvasıtasıyla çalışan, yay üzerini aydınlatan bir donanımdır.
c. SEXTANT HATALARI :
Bir sextantda İki çeşit hata vardır;
(1) Seyirci Tarafından Düzeltilemeyen Hatalar :
Bunlar üç kısımda toplanır.
(a) Merkezi Hata :
Yayın merkezi ile uzade kolunun etrafında dönmekteolduğu milin merkezi tam mille çakışık olmadığı zaman meydana gelen hatadır.
(b) Prizmatik Hata :
Ayna yüzeylerinin düz olmamasından doğan hatadır.
(c) Taksimat Hatası :
Yay mikrometre dramı ve verniyer üzerindeki derece,dakika, saniyeleri gösteren çizgiler arasının eşit olmaması halidir. Netice olarak bu üçhatanın toplam olarak Sextantın fabrikadan çıkış fenni kontrolunda tesbit edilerek sextantkutusunun iç kısmı na ölçülen açılara karşılık. + veya - kıymetler olarak yazılır.
(2) Seyirci Tarafından Düzeltilebilen Hatalar
a) Büyük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması Hali :
Bu hatayı bulmak için yayın merkezi bize doğru gelecek şekilde sextant sol elle tutulur ve uzada kolu 30-40 derece arasına getirilir. Yayın büyük aynadan akseden görüntüsü kesiksiz olarakbirbirlerini izliyorsa büyük ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir.
Hatayı Düzeltmek İçin:
Büyük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilerek giderilir.
b)Küçük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması :
Uzada kolu 0 dereceye getirilir. Ufka bakılır. Ufkun hakiki görüntüsü ile zahiri görüntü sü kesintisiz olarakbirbirlerini takip ediyorsa ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir. HatayıDüzeltmek İçin küçük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilmek suretiyle kesintisiz görüntüelde edilene kadar oynanır.
(c) Büyük Ayna ile Küçük Aynanın Birbirlerine Paralel Olmaması :
Uzade kolu tam sıfıra getirilir. Ufka bakılır. Ufuk görüntüsü (Zahiri ve hakiki) düz bir hat değilse küçük aynanın yan tarafındaki ayar vidasi ile düzeltilir.
ÖNEMLİ NOT :
Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirineilişkili olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklikdurumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabuledilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır.
ç. SEXTANT'IN NİHAİ HATASININ BULUNUŞU (İNDEX ERROR)
1) UFAKDAN RASAT İLE HATA TESPİTİ:
Seyirci tarafından yapılan düzeltme işleminden sonra son hata bulunarakalınacak yüksekliğe cebirsel olarak tatbik etmek gerekir. Hata miktarı +3'dan daha azolduğu sürece kullanacağımız sextant ile yükseklik alınabilir. Son hatayı (İndex error)bulmak için uzade kolu 0 dereceye alınır. Bu işlemi yaptıktan sonra sextant sağ bileğingezdirilmesi suretiyle düşey düzlemden uzaklaştırıldığında da ufuk zahiri ve hakiki hattınındevamlılığı'nın sağlaması gerekir. Bu durum içinde mikronometrenin dıramı ile oynanarakdevamlılık sağlanır.Sonuç elde edilence sextant işarı okunur.
ÖNEMLİ NOT :
Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirineilişkili olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklikdurumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabuledilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır.
ç. SEXTANT'IN NİHAİ HATASININ BULUNUŞU (İNDEX ERROR)
1) UFAKDAN RASAT İLE HATA TESPİTİ:
Seyirci tarafından yapılan düzeltme işleminden sonra son hata bulunarakalınacak yüksekliğe cebirsel olarak tatbik etmek gerekir. Hata miktarı +3'dan daha azolduğu sürece kullanacağımız sextant ile yükseklik alınabilir. Son hatayı (İndex error)bulmak için uzade kolu 0
o
ye alınır. Bu işlemi yaptıktan sonra sextant sağ bileğingezdirilmesi suretiyle düşey düzlemden uzaklaştırıldığında da ufuk zahiri ve hakiki hattınındevamlılığı'nın sağlaması gerekir. Bu durum içinde mikronometrenin dıramı ile oynanarakdevamlılık sağlanır.Sonuç elde edilence sextant işarı okunur.
Mikrometre dıramı ile verniyerin sıfır göstergesinin iki durumugösterilmektedir. Birinci durumda ok sıfırın sağında ise hatanın işareti (+) yani sextant azölçüyor demektir. Ok sıfırın solunda ise hata (-) olur ve bu durumda da sextant fazlaölçüyor demek tir. Her iki durumda da bulunan hata miktarı ölçülen sextantın yüksekli ğine(hata işaretine bağlı olarak) tatbik edilir. Değerler okunurken bir noktayıunutmamak gerekir. Bu nokta şudur; sextant mikrometre dıramının dizayn şekli sıfırdansola doğru değerler artacak şekillerdir. İşte bunun için artı hatalar için mikrometre dıramıüzerinde okunan değerler 60 dakikadan çıkarılır, ve geri kalan miktar (+) hata olaraksextanta tatbik edilir. Bu şekilde bulunan hataya biz İndex hatası (İndex error) diyoruz.Kısaltılmış olarak (IE) olarak gösteriyoruz.)
Alet Hatası (IC) = (Indek Error+Fabrikasyon Hata)
Bir gök cisminin açısal yüksekliğiniölçtükten sonra alet hatası (IC) işaretine göre uygulanır.Elde ettiğimiz yüksekliğe Hskısaltması ile gösteririz. Index Correctıon (IC) hatası; alet hatasına, sextantın kutusununkapağında yazılı fabrikasyon hatasının işaretine göre tatbik edilmiş şeklidir.ÖRNEKFabrıkasyon hata : + 0'.2 Sex.Alt: 32 27'.5IE : + 1'.2 IC: + 1'.4IC : + 1'.4 Hs: 32 28'.9 olur
(2) GÜNEŞİN YARI ÇAPININ RASADI İLE HATA TESPİTİ:
Sextant ile güneşe bakarak güneşin hakiki görüntüsüne bir defa hayali ligörüntüsü alt kenardan teğet durumuna getirilerek değer okunur. Bir defa da hayaligörüntüsü hakiki güneşin üst kenarından teğet alınarak değer okunur. Yapılan ölçmenindoğru olup olmadığını kontrol için notik almanağın günlük sayfasından güneşin yarıçapdeğeri çıkartılarak yarıçap 4 ile çarpılır. Bulunan değer rasat ile bulunan değerlerintoplamına eşit ise ölçüm doğru yapılmıştır. Ölçümün doğru yapılması halinde İndex Error şu şekilde bulunur. İki ölçü değeri arasındaki fark alınıp ikiye bölündüğünde bulunan değer İndex Error dur. Artı yay kısmındaki değer büyük olduğunda IE (+), Asli yay kısmındakideğer büyük olduğunda IE (-) olur İki ölçüm değerleri aynı ise yani aralarında fark yok isehata sıfır demektir.
ÖRNEK :
Güneşin almanak dan alınan yarıçap değeri 15,8 dir. Güneşin rasat ile ölçümsonunda sextant asli yay kısmında okunan değer 31,1' Artı yay kısmında okunan değer 32,1' dir.
İSTENEN :
IE nedir.
ÇÖZÜM :
Yarı çap = 15,8 X 4 = 63,2' dır.
Artı yay değeri: 32,1'
Asli yay değeri: 31,1'
Fark: 1.0'
Toplam değer = 63,2 (Ölçüm doğru)
IE = 1.0':2 = 0.5
d. SEXTANT'IN OKUNMASI :
Bir rasad yapıldığı zaman uzade kolu yay üzerinde takribi bir mevkiye hareketettirilir ve rasad gök cisminin görüntüsü doğrudan doğruya ufuk ile çakışıncaya kadar mikrometre vidasının döndürülmesiyle tamamlanır.Mikrometre dramı üzerinde, bir devri 1 dereceyi göstermek üzere 60 taksimat vardırki,her taksimat 1 dakikadır. Uzade kolu üzerinde 9 taksimat alınarak 10'a bölünmek suretiyleyapılmış bir verniyer vardır. Bu suretle verniyer üzerindeki herbir taksimat 0.1 dakikayıgöstermektedir. Sextantı okumak için önce uzade kolunun yay üzerinde mevkiye bakılır Şekil 23-7'ye bakarsak uzade kolu müşirinin 58 ile 59 arasında olduğu görülür. Buna nazaran işaret 58 +mikrometre dramı + verniyer üzerinde okunan miktardır. Mikrometredramının müşiri verniyerin sıfırıdır. Şekil 23-7'de verniyerin sıfırı dramın 16 ve 17dakikaları arasındadır. Bu sebep İle işaret 58 + 16' + verniyer üzerinde okunacakmiktardır. Verniyeri okumak için de verniyer üzerindeki taksimatın birinin dram üzerindekibir taksimat ile bir hat halinde bir hizada olup olmadığına dikkat etmek lazımdır. Şekildeverniyer üzerindeki 3. taksimat dram üzerindeki 19. taksimatla aynı hizadadır.Bundan dolayı toplam işar; yay üzerindeki 58+dram üzerinde 16+verniyer üzerinde 0.3dakika dır. Yani 58 16.3'olur
SEXTANT'LA YÜKSEKLİK ÖLÇMEDE ŞAHSİ HATALAR :
(a) Sextant düşey tutulmayabilir. Bu suretle gök cismi ile ufuk arasındaki açıdüşey daire boyunca olmaz. Sextantı raksettirdiğiniz den emin olunuz
(b) Sudaki bir cizgi veya gölge ufuk olarak kullanılmış olabilir.
(c) Küçük bir tashih yanlış işaretle tatbik edilmiş olabilir.
(d) Uzade hatasına yanlış işaret verilmiştir.Hata yanlış tayın edilmiştir
(e) Sextant tashih edilmemiştir.
(f) Güneş veya ay ufkun altına indirilmiştir.
Sextant
SEXTANT
KONU REFERANS NO :1-1-23
1. SEXTANT
Gök cisimlerinnin ufuktan olan açısal yüksekliklerini veya dünya üzerindekimaddelerin dikey veya yatay açılarını ölçmeye yarayan bir alettir.
a. SEXTANT'IN OPTİK PRENSİBİ :
Temel prensibi, bir ışının iki düzlem aynayardımı ile aynalar arasında iki kez yansıtalırak gelen ışının ilk ve son yönleri arasındakiacı, aynalar arasındaki açının iki katına eşit olması prensibine dayanır.
b. SEXTANT'IN PARÇALARI :
Sextant yapı itibarıyla, adını aldığı bir daire nin1/6 sı olan ölçme yayı ve bunun üzerinde optik kurallara göre kullanılan aynalar veteleskoptan oluşur. Bir sextant Şekil 23-1'de görüldüğü gibi şu parçalardan oluşur.
(1) İSKELET :
Üzerinde sextantın diğer parçaları bulunur. Madeni olan iskelethangi düzlemde açı ölçülecek ise o düzlemeparalel olarak tutulmalıdır.
(2) YAY KISMI :
Pirinçten yapılmış bir daire çerçevesinin 1/6 sı kadar,üzerinde 120 derecelik taksimat bulunan alt tarafında dişlisi bulunan parçasıdır. İskeletin üzerindeki bir noktayı merkez kabul eden bu yay iskeletin çerçevesini oluşturur.
(3) UZADE KOLU (INDEX ARM) :
İskeletin merkezinden geçen eksenetrafında hareket edebilen iskelet düzlemine paralel yay üzerindeki hareketin bir sonsuzdişliyi yaydan ayırmakla serbestçe hareketi sağlanan bir parçasıdır. Büyük ayna bu kolüzerindedir. Bir açıyı ölçmek için uzade kolu hareket ettirilir.
(4) BÜYÜK AYNA (İNDEX MIRROR):
Sextant düzlemine dik olarak uzadekolu üzerinde monte edilmiş bir düzlem aynadır. Bu ayna yardımı ile açısal yüksekliğiniölçeceğimiz gök cisminin ışınını küçük aynaya yansıtırız.
(5) KÜÇÜK AYNA (HORİZON GLASS):
Sextantın iskeleti üzerinde uzadekolu 0 derece iken büyük aynaya paralel bir durumda sextant düzlemine dik olarakyerleştirilmiş, yarısı çıplak cam,diğer yarısı ise sırlı bir aynadır.
(6) VERNİYER TAKSİMATI (HASSAS ÖLÇME TAMBURATASI):
Gökcisminin ölçülen yüksekliğini derece, dakika, saniye cinsinden ölçmeye yarar Bazısextantlarda mikrometre, bazılarında verniyer taksimatı bulunur.
(7) TELESKOP :
Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin küçük aynadanyansıyan görünümlerini daha net görebilmek için iskelet üzerindeki yuvasına monte edilmiştekli dürbündür.
(8) RENKLİ CAMLAR :
Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin gözü rahatsızedecek oranda parlak olmaları durumunda, parlaklığı azaltmak için küçük ve büyük aynaarasında ayarlanabilen iskelet üzerinde monte edilmiştir.
(9) ELEKTRİK DONANIMI :
Sextantın tutamağı içinde yuvalara konan pilvasıtasıyla çalışan, yay üzerini aydınlatan bir donanımdır.
c. SEXTANT HATALARI :
Bir sextantda İki çeşit hata vardır;
(1) Seyirci Tarafından Düzeltilemeyen Hatalar :
Bunlar üç kısımda toplanır.
(a) Merkezi Hata :
Yayın merkezi ile uzade kolunun etrafında dönmekteolduğu milin merkezi tam mille çakışık olmadığı zaman meydana gelen hatadır.
(b) Prizmatik Hata :
Ayna yüzeylerinin düz olmamasından doğan hatadır.
(c) Taksimat Hatası :
Yay mikrometre dramı ve verniyer üzerindeki derece,dakika, saniyeleri gösteren çizgiler arasının eşit olmaması halidir. Netice olarak bu üçhatanın toplam olarak Sextantın fabrikadan çıkış fenni kontrolunda tesbit edilerek sextantkutusunun iç kısmı na ölçülen açılara karşılık. + veya - kıymetler olarak yazılır.
(2) Seyirci Tarafından Düzeltilebilen Hatalar
a) Büyük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması Hali :
Bu hatayı bulmak için yayın merkezi bize doğru gelecek şekilde sextant sol elle tutulur ve uzada kolu 30-40 derece arasına getirilir. Yayın büyük aynadan akseden görüntüsü kesiksiz olarakbirbirlerini izliyorsa büyük ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir.
Hatayı Düzeltmek İçin:
Büyük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilerek giderilir.
b)Küçük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması :
Uzada kolu 0 dereceye getirilir. Ufka bakılır. Ufkun hakiki görüntüsü ile zahiri görüntü sü kesintisiz olarakbirbirlerini takip ediyorsa ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir. HatayıDüzeltmek İçin küçük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilmek suretiyle kesintisiz görüntüelde edilene kadar oynanır.
(c) Büyük Ayna ile Küçük Aynanın Birbirlerine Paralel Olmaması :
Uzade kolu tam sıfıra getirilir. Ufka bakılır. Ufuk görüntüsü (Zahiri ve hakiki) düz bir hat değilse küçük aynanın yan tarafındaki ayar vidasi ile düzeltilir.
ÖNEMLİ NOT :
Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirineilişkili olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklikdurumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabuledilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır.
ç. SEXTANT'IN NİHAİ HATASININ BULUNUŞU (İNDEX ERROR)
1) UFAKDAN RASAT İLE HATA TESPİTİ:
Seyirci tarafından yapılan düzeltme işleminden sonra son hata bulunarakalınacak yüksekliğe cebirsel olarak tatbik etmek gerekir. Hata miktarı +3'dan daha azolduğu sürece kullanacağımız sextant ile yükseklik alınabilir. Son hatayı (İndex error)bulmak için uzade kolu 0 dereceye alınır. Bu işlemi yaptıktan sonra sextant sağ bileğingezdirilmesi suretiyle düşey düzlemden uzaklaştırıldığında da ufuk zahiri ve hakiki hattınındevamlılığı'nın sağlaması gerekir. Bu durum içinde mikronometrenin dıramı ile oynanarakdevamlılık sağlanır.Sonuç elde edilence sextant işarı okunur.
ÖNEMLİ NOT :
Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirineilişkili olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklikdurumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabuledilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır.
ç. SEXTANT'IN NİHAİ HATASININ BULUNUŞU (İNDEX ERROR)
1) UFAKDAN RASAT İLE HATA TESPİTİ:
Seyirci tarafından yapılan düzeltme işleminden sonra son hata bulunarakalınacak yüksekliğe cebirsel olarak tatbik etmek gerekir. Hata miktarı +3'dan daha azolduğu sürece kullanacağımız sextant ile yükseklik alınabilir. Son hatayı (İndex error)bulmak için uzade kolu 0
o
ye alınır. Bu işlemi yaptıktan sonra sextant sağ bileğingezdirilmesi suretiyle düşey düzlemden uzaklaştırıldığında da ufuk zahiri ve hakiki hattınındevamlılığı'nın sağlaması gerekir. Bu durum içinde mikronometrenin dıramı ile oynanarakdevamlılık sağlanır.Sonuç elde edilence sextant işarı okunur.
Mikrometre dıramı ile verniyerin sıfır göstergesinin iki durumugösterilmektedir. Birinci durumda ok sıfırın sağında ise hatanın işareti (+) yani sextant azölçüyor demektir. Ok sıfırın solunda ise hata (-) olur ve bu durumda da sextant fazlaölçüyor demek tir. Her iki durumda da bulunan hata miktarı ölçülen sextantın yüksekli ğine(hata işaretine bağlı olarak) tatbik edilir. Değerler okunurken bir noktayıunutmamak gerekir. Bu nokta şudur; sextant mikrometre dıramının dizayn şekli sıfırdansola doğru değerler artacak şekillerdir. İşte bunun için artı hatalar için mikrometre dıramıüzerinde okunan değerler 60 dakikadan çıkarılır, ve geri kalan miktar (+) hata olaraksextanta tatbik edilir. Bu şekilde bulunan hataya biz İndex hatası (İndex error) diyoruz.Kısaltılmış olarak (IE) olarak gösteriyoruz.)
Alet Hatası (IC) = (Indek Error+Fabrikasyon Hata)
Bir gök cisminin açısal yüksekliğiniölçtükten sonra alet hatası (IC) işaretine göre uygulanır.Elde ettiğimiz yüksekliğe Hskısaltması ile gösteririz. Index Correctıon (IC) hatası; alet hatasına, sextantın kutusununkapağında yazılı fabrikasyon hatasının işaretine göre tatbik edilmiş şeklidir.ÖRNEKFabrıkasyon hata : + 0'.2 Sex.Alt: 32 27'.5IE : + 1'.2 IC: + 1'.4IC : + 1'.4 Hs: 32 28'.9 olur
(2) GÜNEŞİN YARI ÇAPININ RASADI İLE HATA TESPİTİ:
Sextant ile güneşe bakarak güneşin hakiki görüntüsüne bir defa hayali ligörüntüsü alt kenardan teğet durumuna getirilerek değer okunur. Bir defa da hayaligörüntüsü hakiki güneşin üst kenarından teğet alınarak değer okunur. Yapılan ölçmenindoğru olup olmadığını kontrol için notik almanağın günlük sayfasından güneşin yarıçapdeğeri çıkartılarak yarıçap 4 ile çarpılır. Bulunan değer rasat ile bulunan değerlerintoplamına eşit ise ölçüm doğru yapılmıştır. Ölçümün doğru yapılması halinde İndex Error şu şekilde bulunur. İki ölçü değeri arasındaki fark alınıp ikiye bölündüğünde bulunan değer İndex Error dur. Artı yay kısmındaki değer büyük olduğunda IE (+), Asli yay kısmındakideğer büyük olduğunda IE (-) olur İki ölçüm değerleri aynı ise yani aralarında fark yok isehata sıfır demektir.
ÖRNEK :
Güneşin almanak dan alınan yarıçap değeri 15,8 dir. Güneşin rasat ile ölçümsonunda sextant asli yay kısmında okunan değer 31,1' Artı yay kısmında okunan değer 32,1' dir.
İSTENEN :
IE nedir.
ÇÖZÜM :
Yarı çap = 15,8 X 4 = 63,2' dır.
Artı yay değeri: 32,1'
Asli yay değeri: 31,1'
Fark: 1.0'
Toplam değer = 63,2 (Ölçüm doğru)
IE = 1.0':2 = 0.5
d. SEXTANT'IN OKUNMASI :
Bir rasad yapıldığı zaman uzade kolu yay üzerinde takribi bir mevkiye hareketettirilir ve rasad gök cisminin görüntüsü doğrudan doğruya ufuk ile çakışıncaya kadar mikrometre vidasının döndürülmesiyle tamamlanır.Mikrometre dramı üzerinde, bir devri 1 dereceyi göstermek üzere 60 taksimat vardırki,her taksimat 1 dakikadır. Uzade kolu üzerinde 9 taksimat alınarak 10'a bölünmek suretiyleyapılmış bir verniyer vardır. Bu suretle verniyer üzerindeki herbir taksimat 0.1 dakikayıgöstermektedir. Sextantı okumak için önce uzade kolunun yay üzerinde mevkiye bakılır Şekil 23-7'ye bakarsak uzade kolu müşirinin 58 ile 59 arasında olduğu görülür. Buna nazaran işaret 58 +mikrometre dramı + verniyer üzerinde okunan miktardır. Mikrometredramının müşiri verniyerin sıfırıdır. Şekil 23-7'de verniyerin sıfırı dramın 16 ve 17dakikaları arasındadır. Bu sebep İle işaret 58 + 16' + verniyer üzerinde okunacakmiktardır. Verniyeri okumak için de verniyer üzerindeki taksimatın birinin dram üzerindekibir taksimat ile bir hat halinde bir hizada olup olmadığına dikkat etmek lazımdır. Şekildeverniyer üzerindeki 3. taksimat dram üzerindeki 19. taksimatla aynı hizadadır.Bundan dolayı toplam işar; yay üzerindeki 58+dram üzerinde 16+verniyer üzerinde 0.3dakika dır. Yani 58 16.3'olur
SEXTANT'LA YÜKSEKLİK ÖLÇMEDE ŞAHSİ HATALAR :
(a) Sextant düşey tutulmayabilir. Bu suretle gök cismi ile ufuk arasındaki açıdüşey daire boyunca olmaz. Sextantı raksettirdiğiniz den emin olunuz
(b) Sudaki bir cizgi veya gölge ufuk olarak kullanılmış olabilir.
(c) Küçük bir tashih yanlış işaretle tatbik edilmiş olabilir.
(d) Uzade hatasına yanlış işaret verilmiştir.Hata yanlış tayın edilmiştir
(e) Sextant tashih edilmemiştir.
(f) Güneş veya ay ufkun altına indirilmiştir.