Deniz Taşıtlarında Yangın Güvenliği
Gelişim süreci içinde ülkelerarası deniz ticareti büyük boyutlara ulaşmış ve ülkeler deniz ticaret filolarını devamlı büyütmek ve geliştirmek zorunda kalmışlardır. Özellikle 20. yy. son yarısında petrol ülkelerin ekonomik durumunda büyük roller oynamıştır. Bunun sonunda nakliyat amacı ile imal edilen yüzbinlerce tonluk dev akaryakıt tankerlerinde meydana gelen yangınlar seyir ve liman emniyeti açısından büyük problemler meydana getirmiştir.
Özellikle gemiler seyir sırasında meydana gelebilecek yangınlara kendi imkanları ile etkili ve mutlak müsbet sonuç alacak şekilde mücadele etmek zorundadırlar. Aksi halde geminin batması, buna bağlı olarak can ve mal kaybı kaçınılmaz olacaktır. Bu özellikle görev ve dizayn yönünden ayrıcalık gösteren savaş gemilerinde daha büyük boyutlara ulaşabileceği kesindir.
Genel olarak gemilerde yangına sebep olabilecek hususları aşağıdaki şekilde sıralayıp açıklayabiliriz:
A. Gemi Dizaynından Doğan Sebepler;
1. Proje Hataları:
Proje hataları, ticari amaçla yer kazanmak, düşük maliyet temini amacıyla bölme teşkilatından, yakıt sarnıçlarını izole eden void ve koferdamların yerleştirilmesinden tasarruf edildiğinde servise girdikten sonra olabilecek bir deniz kazası neticesinde yangın çıkması için uygun ortam sağlanmış olur. Herhangi bir sebeble çıkan yangının çabuk kontrol altına alınmasında ve yangınla mücadelede olumsuz şartlar doğar. Gemi inşası tamamlandıktan sonra proje hataları nedeniyle gemi bünyesinde veya sistemlerde istenmeyen titreşimler meyda na gelebilir. Bu titreşimler, gemilerin deniz tecrübeleri safhasında meydana çıkar ve yakıt boru devreleriyle diğer akışkanlara ait boru devreleri üzerindeki rekor ve flanşların titreşim nedeniyle açılmasına, boru devrelerinin sürtünme ile aşınarak patlamasına neden olur. Titreşim aynı zamanda elektrik devrelerinde mevcut elemanların ve kablo uçlarının gevşemesine, kabloların sürtünme nedeniyle izolasyonlarının aşınarak spark veya kısa devrelere neden olabilir. Titreşimin sebeb olabileceği tehlikeli durumlardan biri de, yakıt veya kargo sarnıçlarında kaynak atmalarına sebep olarak yakıt veya kargolardan sızmaların meydana gelmesi ve yangın tehdidi için uygun ortam doğmasıdır.
2. İmalat Safhasında Yapılan Hatalar:
a. İşçilikten doğan hatalar:
Gemilerin inşa safhasında, kalifiye eleman kullanılmadığı, dizayn resimlerine sadık kalınmadığı takdirde, kaynak hataları, yakıt ve kargo boru sistemlerinin ve elektrik devre bağlantılarının yanlış uygulanması ve ısıya maruz yerlerden çekilmesi neticesinde gemi servise girdiği zaman yakıt sızmaları, sparklar ve yüksek ısı ortamı gibi yangın tehdidi için müsait şartlar olan yanıcı madde ve ısı kaynakları sağlanmış olur.
b) Materyal seçimi ve işlenmesinden doğan hatalar:
Gemilerin dizayn maksadına göre (Harp gemisi, tanker, kuru yük gemisi veya yolcu gemisi) gerek gemi teknesinin ve gerekse gemi sistemlerindeki elamanların (Elektrik devreleri ve aksesuarları, boru devreleri, valflar ve fittingler gibi) materyelleri yanlış olarak seçildiği taktirde çabuk materyal yorgunlukları, süratli korozyon, elektroliz ve oksidasyon nedeniyle yakıt veya kargo devrelerinde ve sistemlerinde sparklar meydana gelir ve yangın tehdidi için uygun şartlar sağlanmış olur. Özellikle ticaret gemilerinde, taşınacak kargoya göre materyal kimyasının uygunluk göstermesine dikkat edilmediği, ışıl işlem şartlarına uyulmadığı taktirde yangın tehdidine uygun ortam sağlanmıştır.
B. Materyal Yorgunluğundan Doğan Sebebler;
Uygun bakım tutum yapılmasına, materyal korumasına önem verilmesine (Katodik veya manuel koruma sistemlerinin çalıştırılması, doğru arzlama yapma) rağmen gemi tekne ve sistemlerinde kullanılan materyal normal çalışma ömrünün sonuna doğru doğal materyal yorgunlukları gösterir.Bu hususta, sızıntılar, patlamalar ve sparklar nedeniyle yangın tehdidi doğurabilir.
C. Deniz Kazaları;
Denizde çatısına, karaya oturma gibi deniz kazaları neticesinde meydana gelen hasarlar sonucunda yakıt sızmaları, elektrik devre elemanlarındaki hasar neticesinde meydana gelen sparklar sıcak yüzeylere yakıt püskürtmesi gibi sebeplerle özellikle akaryakıt ve elektrik yangınları meydana gelebilir.
D. Savaş Hasarları;
Sıcak savaş esnasında gemilerin aldığı su üstü ve su altı isabetleri neticesinde yangınlar çıkabilir, bu durumda her sınıf yangının aynı anda meydana gelmesi çok muhtemeldir.
E. Onarım Eksikliği;
Gemi teknesinde veya gemideki sistem veya cihazlarda tespit edilen arızaların zamanında onarılmaması veya yapılan onarımın eksik / yetersiz kalması (Özellikle yakıt boru devre flanşlarındaki kaçaklar, valf sızıntıları, sıcak yüzeylerdeki izolasyon eksiklikleri veya yetersiz izolasyan, elektrik devrelerindeki yanlış veya yetersiz onarım) yanıcı malzeme, ısı kaynağı ve sparklar neticesinde yangın tehdidi için uygun ortam sağlanmış olur.
F. Bakım - Tutum Eksiklikleri;
Gerek gemi teknesinde ve gerekse gemi bünyesindeki sistem ve cihazlarda periyodik olarak yapılması gereken bakımların ihmal edilmesi veya gereğince yapılmaması yangın tehdidi için uygun ortam doğurur. Bakım-Tutum eksikliklerinden doğan hatalar genelde şöyle sıralanabilir:
·Aksesuar hataları:
G. Donanım Eksiklikleri;
Her türlü gemi kullanım amacına uygun olarak bölme ve kompartmanlardan oluşur. Bölmeler arası su ve hava sızdırmazlığı büyük önem taşır ve geçişler sızdırmaz kaportalar ile donatılır. Gerek seyir ve gerekse liman durumunda bu kaportalar şartlara göre kapalı veya açık tutulur. Bu hususa materyal hazırlık durumu denir. Seyir durumunda, ağır denizlerde yangın ve harici hasar durumlarında kaportalar kapatılarak hasarlı bölme izole edilmelidir. Açık bırakılan bir kaporta alevlerin ve dumanın yayılmasına sebeb olur ve yangınla mücadelelerde büyük sorunlar yaratır.
Gemi haricinden, yani doklarda bulunan diğer gemilerde veya sahil tesislerinde çıkan yangınların, infilaklarının ve deniz yangınlarının gemiye sirayeti neticesinde yangın çıkabilir. Gemiye yapılacak dahili veya harici sabotajlarda yangın meydana gelmesine sebep olabilir.
Gemide Yangına Karşı Alınabilecek Tedbirler;
A. Gemi Dizaynından Doğan Sebeblere Karşı Alınacak Tedbirler;
Elektrik, akaryakıt ve makine sistemleri ile bunların üzerlerindeki devre elemanlarında materyal yoğunluğu tesbit edildiğinde muhakkak onarım veya değiştirme işlemleri yapılmalıdır. Elde olmayan nedenler ile onarım veya değiştirme işlemi yapılmıyorsa yangın tehdidine karşı ilave tedbirler alınmalıdır.
C. Deniz Kazalarına Karşı Alınacak Tedbirler;
Gemiler donatılırken olabilecek çatışmalar ve diğer deniz kazaları hususunda bir personel organizasyonu (Role ve vardiya sistemi) yapılarak personel bu konuda devamlı olarak eğitilmeli, kaza esnasında tüm personelin yapacağı işi çok iyi bilmesi sağlanmalıdır. Seyire çıkmadan önce geminin denize hazırlanmasında azami titizlik gösterilmelidir. Örneğin; kayan bir yük bir elektrik devresini koparmak ve bir yakıt devresini parçalamak suretiyle yangına sebep olabilir, seyir esnasında ise seyir emniyeti ve kaidelerine uyma konusunda azami titizlik gösterilmelidir.
E. Onarım Eksiklerinden Doğan Sebeblere Karşı Alınacak Tedbirler;
Sistem ve cihazlarda tespit edilen ve yangın tehdidi doğuran arızalar en kısa zamanda ve uygun şekilde onarılmalıdır. Örneğin; sızdıran bir yakıt devresinin onarımında gerekli özen gösterilmezse iyi bir yanıcı malzeme ortamı hazırlanmış olur. Stim devreleri, makinelerin egzost devreleri üzerinde yapılan onarımlarda izolasyon malzemelerinin eksik bırakılması yangın için hazır bir ısı kaynağı teşkil eder. Elektrik devrelerindeki sigortalarda uygun evsafta ve amper değerinde sigorta kullanılmaması, devrelerin aşırı yüklenmesine ve ısınarak kısa devre olup yangın çıkmasına sebep olabilir. Onarımlar yedek malzeme eksikliği nedeniyle anında yapılamıyorsa yangın tehdidini minumuma indirecek ek önlemler alınmalıdır .
YAKIT
AÇIKSARI
BASINÇLIHAVA
MAVİ
TATLI SU
TURUNCU
YAĞ
YEŞİL
DENİZ SUYU
SİYAH
STİM
G. Donanım Eksiklerinden Doğan Sebeplere Karşı Alınacak Tedbirler;
Gemi haricinde çıkan yangınların gemiye sirayetini önlemek ve yangın gemiye siyaret ettiğinde etkili bir mücadele yapabilmek maksadıyla gemide bu gibi durumlarda gemiyi limandan hareket ettirebilecek ve yangınla mücadele edebilecek adet ve kalitede personel bulundurulmalıdır. Limanlarda, gemi çevresinde deniz üzerinde tehlikeli miktarda akaryakıt tesbit edildiğinde ilgili liman sorumlusuna haber verilmelidir.
Sonuç ve Öneriler;
Görüldüğü gibi hangi taşıt aracında olursa olsun yangın hemen karşılaşabileceğimiz büyük bir problemdir. Gelişmenin, teknolojinin ve herşeyden önemlisi insanın bulduğu her yerde böylesi problemlerle karşılaşmak kaçınılmazdır. Bu problemlerle gelişmeyi, teknoloji durdurarak mücadele etmemiz sözkonusu olmayacağına göre işe önce insanı eğitmekle başlamalıyız. İnsanları eğiterek bu konuda uyanık olmalarını, yangınla karşılaştığında paniğe kapılmamasını ve hem işini yaparken hem de özel hayatında yangın tedbirlerini almalarını sağlayabiliriz. Alınacak yangın tedbirleri hem kişisel zararları hem de devlet zararlarını en aza indirecektir.
Uğur Yertut
Gelişim süreci içinde ülkelerarası deniz ticareti büyük boyutlara ulaşmış ve ülkeler deniz ticaret filolarını devamlı büyütmek ve geliştirmek zorunda kalmışlardır. Özellikle 20. yy. son yarısında petrol ülkelerin ekonomik durumunda büyük roller oynamıştır. Bunun sonunda nakliyat amacı ile imal edilen yüzbinlerce tonluk dev akaryakıt tankerlerinde meydana gelen yangınlar seyir ve liman emniyeti açısından büyük problemler meydana getirmiştir.
Özellikle gemiler seyir sırasında meydana gelebilecek yangınlara kendi imkanları ile etkili ve mutlak müsbet sonuç alacak şekilde mücadele etmek zorundadırlar. Aksi halde geminin batması, buna bağlı olarak can ve mal kaybı kaçınılmaz olacaktır. Bu özellikle görev ve dizayn yönünden ayrıcalık gösteren savaş gemilerinde daha büyük boyutlara ulaşabileceği kesindir.
Genel olarak gemilerde yangına sebep olabilecek hususları aşağıdaki şekilde sıralayıp açıklayabiliriz:
A. Gemi Dizaynından Doğan Sebepler;
1. Proje Hataları:
Proje hataları, ticari amaçla yer kazanmak, düşük maliyet temini amacıyla bölme teşkilatından, yakıt sarnıçlarını izole eden void ve koferdamların yerleştirilmesinden tasarruf edildiğinde servise girdikten sonra olabilecek bir deniz kazası neticesinde yangın çıkması için uygun ortam sağlanmış olur. Herhangi bir sebeble çıkan yangının çabuk kontrol altına alınmasında ve yangınla mücadelede olumsuz şartlar doğar. Gemi inşası tamamlandıktan sonra proje hataları nedeniyle gemi bünyesinde veya sistemlerde istenmeyen titreşimler meyda na gelebilir. Bu titreşimler, gemilerin deniz tecrübeleri safhasında meydana çıkar ve yakıt boru devreleriyle diğer akışkanlara ait boru devreleri üzerindeki rekor ve flanşların titreşim nedeniyle açılmasına, boru devrelerinin sürtünme ile aşınarak patlamasına neden olur. Titreşim aynı zamanda elektrik devrelerinde mevcut elemanların ve kablo uçlarının gevşemesine, kabloların sürtünme nedeniyle izolasyonlarının aşınarak spark veya kısa devrelere neden olabilir. Titreşimin sebeb olabileceği tehlikeli durumlardan biri de, yakıt veya kargo sarnıçlarında kaynak atmalarına sebep olarak yakıt veya kargolardan sızmaların meydana gelmesi ve yangın tehdidi için uygun ortam doğmasıdır.
2. İmalat Safhasında Yapılan Hatalar:
a. İşçilikten doğan hatalar:
Gemilerin inşa safhasında, kalifiye eleman kullanılmadığı, dizayn resimlerine sadık kalınmadığı takdirde, kaynak hataları, yakıt ve kargo boru sistemlerinin ve elektrik devre bağlantılarının yanlış uygulanması ve ısıya maruz yerlerden çekilmesi neticesinde gemi servise girdiği zaman yakıt sızmaları, sparklar ve yüksek ısı ortamı gibi yangın tehdidi için müsait şartlar olan yanıcı madde ve ısı kaynakları sağlanmış olur.
b) Materyal seçimi ve işlenmesinden doğan hatalar:
Gemilerin dizayn maksadına göre (Harp gemisi, tanker, kuru yük gemisi veya yolcu gemisi) gerek gemi teknesinin ve gerekse gemi sistemlerindeki elamanların (Elektrik devreleri ve aksesuarları, boru devreleri, valflar ve fittingler gibi) materyelleri yanlış olarak seçildiği taktirde çabuk materyal yorgunlukları, süratli korozyon, elektroliz ve oksidasyon nedeniyle yakıt veya kargo devrelerinde ve sistemlerinde sparklar meydana gelir ve yangın tehdidi için uygun şartlar sağlanmış olur. Özellikle ticaret gemilerinde, taşınacak kargoya göre materyal kimyasının uygunluk göstermesine dikkat edilmediği, ışıl işlem şartlarına uyulmadığı taktirde yangın tehdidine uygun ortam sağlanmıştır.
B. Materyal Yorgunluğundan Doğan Sebebler;
Uygun bakım tutum yapılmasına, materyal korumasına önem verilmesine (Katodik veya manuel koruma sistemlerinin çalıştırılması, doğru arzlama yapma) rağmen gemi tekne ve sistemlerinde kullanılan materyal normal çalışma ömrünün sonuna doğru doğal materyal yorgunlukları gösterir.Bu hususta, sızıntılar, patlamalar ve sparklar nedeniyle yangın tehdidi doğurabilir.
C. Deniz Kazaları;
Denizde çatısına, karaya oturma gibi deniz kazaları neticesinde meydana gelen hasarlar sonucunda yakıt sızmaları, elektrik devre elemanlarındaki hasar neticesinde meydana gelen sparklar sıcak yüzeylere yakıt püskürtmesi gibi sebeplerle özellikle akaryakıt ve elektrik yangınları meydana gelebilir.
D. Savaş Hasarları;
Sıcak savaş esnasında gemilerin aldığı su üstü ve su altı isabetleri neticesinde yangınlar çıkabilir, bu durumda her sınıf yangının aynı anda meydana gelmesi çok muhtemeldir.
E. Onarım Eksikliği;
Gemi teknesinde veya gemideki sistem veya cihazlarda tespit edilen arızaların zamanında onarılmaması veya yapılan onarımın eksik / yetersiz kalması (Özellikle yakıt boru devre flanşlarındaki kaçaklar, valf sızıntıları, sıcak yüzeylerdeki izolasyon eksiklikleri veya yetersiz izolasyan, elektrik devrelerindeki yanlış veya yetersiz onarım) yanıcı malzeme, ısı kaynağı ve sparklar neticesinde yangın tehdidi için uygun ortam sağlanmış olur.
F. Bakım - Tutum Eksiklikleri;
Gerek gemi teknesinde ve gerekse gemi bünyesindeki sistem ve cihazlarda periyodik olarak yapılması gereken bakımların ihmal edilmesi veya gereğince yapılmaması yangın tehdidi için uygun ortam doğurur. Bakım-Tutum eksikliklerinden doğan hatalar genelde şöyle sıralanabilir:
- Sistem ve cihazlardaki arıza neticesi sürtünmeden doğan ısı ve sparklar.
- Yakıt ve kargo devrelerinden ve bağlantılarından sızan yakıt ve yağ.
- Elektrik devrelerinde kısa devre, spark, aşırı yükten dolayı çekilen akım neticesinde ısınma.
- Otomatik kontrol sistemleri ve bunların kumanda ettikleri koruyucu sistemlerde bakımsızlık neticesi ihbar gecikmeleri ve kumanda hataları (yakıt devrelerindeki emergency stoplar, emergency çabuk kapamalar, basınç ve hareket ikaz sistemleri, makinaların emergency stop sistemleri)
- Sintinelerin yağ ve yakıttan arındırılmaması kirli yakıt ve yağ tanklarının zamanında boşaltılmaması ve bunlar üzerindeki transfer elemanlarının gerektiği gibi bakım-tutuma tabi tutulmayarak fonksiyonlarını uygun yapmalarının sağlanmaması.
- Gemide yapılan boyama hataları:
a. Hatalı boya seçimi, gerektiği yerlerde uygun evsafta boya kullanılmaması,
b. Hatalı boya yapmak, boyanmayacak mahallerin ve elemanların boyanması,
c. Boya ile yapılan markalama ve işaretlerde hata yapılması, renk kodları veya devre yönlerinde yanlışlık yapılması.
b. Hatalı boya yapmak, boyanmayacak mahallerin ve elemanların boyanması,
c. Boya ile yapılan markalama ve işaretlerde hata yapılması, renk kodları veya devre yönlerinde yanlışlık yapılması.
·Aksesuar hataları:
a.Yakıt sarnıç over flowlarının ve ventillerinin (taşıntı havalandırma devrelerinin) tıkalı olması.
b.Taşıntı devre ve havalandırmaların çıkışlarına uygun olmayan elektrik tesisatının çekilmesi
c.Elektrik devre cihaz ve sistemlerinde cam glop, koruyucu kafes gibi aksesuar eksikliği.
b.Taşıntı devre ve havalandırmaların çıkışlarına uygun olmayan elektrik tesisatının çekilmesi
c.Elektrik devre cihaz ve sistemlerinde cam glop, koruyucu kafes gibi aksesuar eksikliği.
G. Donanım Eksiklikleri;
- Sistem ve cihazlardaki donanım eksiklikleri; gemide mevcut sistem ve cihazların donatımındaki eksiklikler yangın tehdidi oluşturmada önemli bir sebebtir (kızartma tavalarının kapakları, yakıt filtrelerinin muhafazaları, havalandırma devrelerindeki alev tutucu filtreler, elektrik tevzi tabloları koruyucu saçları eksiklikleri gibi).
- Yangınla mücadele sistem ve cihazlarındaki donanım eksiklikleri; gemide mevcut yangın alarm ve ihbar sistemleri ile yangınla mücadele sistemleri (foam jeneratörleri, seyyar ve sabit yangın tulumbaları, sabit CO2 sistemleri) ve yangınla mücadele cihazları ve malzemelerindeki eksiklikler yangını erken teşhis etmek ve başlangıç safhasında bastırmak açısından olumsuz etki yapar.
Her türlü gemi kullanım amacına uygun olarak bölme ve kompartmanlardan oluşur. Bölmeler arası su ve hava sızdırmazlığı büyük önem taşır ve geçişler sızdırmaz kaportalar ile donatılır. Gerek seyir ve gerekse liman durumunda bu kaportalar şartlara göre kapalı veya açık tutulur. Bu hususa materyal hazırlık durumu denir. Seyir durumunda, ağır denizlerde yangın ve harici hasar durumlarında kaportalar kapatılarak hasarlı bölme izole edilmelidir. Açık bırakılan bir kaporta alevlerin ve dumanın yayılmasına sebeb olur ve yangınla mücadelelerde büyük sorunlar yaratır.
- Personel Hataları: Personel hataları gemilerde yaraların meydana gelmesinde en önemli faktörlerden biridir. Personelin bu konuda yaptığı yaygın hatalar şu şekilde sıralanabilir.
- <LI class=MsoNormal style="TEXT-ALIGN: justify">Eğitimlerin eksikliğinden kaynaklanan hatalar; gemide gemisini tanımayan personel bulunması, cihazlar ve sistemler üzerinde gerekli teorik ve pratik bilgiye sahip ehil olmayan personelin çalıştırılması, daima hata yapılmasına ve bunun neticesinde hasar ve dolayısıyla yangınların meydana gelmesine, yangını teşhis ve yangınla mücadelede eksiklik ve hatalara sebeb olur. Personelin aynı zamanda geminin taşıdığı özel kargolar hakkında bilgi sahibi olması da çok önemlidir.
<LI class=MsoNormal style="TEXT-ALIGN: justify">İşletme yanlışlığından kaynaklanan hatalar; işletmecilik esnasında yapılacak her türlü hata (Makine ve cihazların limit dışı yüksek harekette çalıştırılması, yük istif esnasında yapılan hatalar sıvı yanıcı malzeme transfer devrelerinde gereğinden yüksek basınç kullanılması gibi) yangın tehdidinin oluşması açısından uygun ortam sağlar.
- Emniyet tedbirlerine uymamak; gemide emniyet tedbirlerinin ihlal edilmesi yangınların meydana gelmesinde en yaygın sebeblerden biridir. Bu konuda yapılan en belirgin hataları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Gemilere emniyetsiz elektrik cihazlarının sokulması,
- Giyecek ve bu gibi yanıcı maddelerin elektrikli radyatörlere, sıcak cihaz ve sistemlere yakın konması,
- Müsade edilmeyen mahallerde sigara içilmesi,
- Boya, benzin, gaz tüpü, solvent, aeresol ve yapıştırıcılar gibi yanıcı maddelerin uygun yerler haricinde bulundurulması,
- Elektrik veya oksijen kaynağı ile yapılan işlemlerde emniyet kaidelerine riayet edilmemesi,
- Gemi netesi (temizlik işlemi) yapılırken dikkatsiz davranılması, yanıcı maddeyle bulaşık temizlik malzemelerinin imha edilmemesi,
- Boya ve akaryakıt gibi sıvı yanıcı maddelerin transferi esnasında meydana gelen statik elektriği önlemek için transfer sistemlerinin arzlanmaması.
İ.Çevre ve İklim Şartları İle Ağır Denizler;
- Çevre ve iklim şartları: Özellikle yaz mevsiminde çevre sıcaklığının artması ısı transferini kolaylaştıracak ve buharlaşma noktası düşük yanıcı maddeler için ciddi bir sorun yaratacaktır. Ayrıca özellikle rafineriden yapılan yüklemelerde sıcak yapılan ham petrol transferi aşırı buharlaşmalara ve ısısal genleşmelere sebeb olabilir.
- Ağır denizler; büyük dalga boyu ve yüksekliği meydana getiren fırtınalı havalar esnasında sabit parçaların yerinden kopması, yüklenen kargonun veya seyyar malzemelerin gezmesi ve kayması, yanıcı madde boru devrelerinde hasar yaratarak sızmalar meydana gelmesine, elektrik devre ve sistemlerinde hasar ve spaklara neden olarak yangın tehdidi oluşturur.
Gemi haricinden, yani doklarda bulunan diğer gemilerde veya sahil tesislerinde çıkan yangınların, infilaklarının ve deniz yangınlarının gemiye sirayeti neticesinde yangın çıkabilir. Gemiye yapılacak dahili veya harici sabotajlarda yangın meydana gelmesine sebep olabilir.
Gemide Yangına Karşı Alınabilecek Tedbirler;
A. Gemi Dizaynından Doğan Sebeblere Karşı Alınacak Tedbirler;
·Proje hatalarına karşı alınacak tedbirler: Gemiler dizayn edilirken geminin kullanım maksadına göre projeler çok iyi etüd edilmeli maket deneylerinde azami titizlik gösterilmeli ticari amaçla yer kazanmak ve düşük maliyet faktörlerinden önce gemiyi emniyetli hale getirecek şekilde bölme, void ve koferdamları yerleştirilmesine dikkat edilmelidir. Gerek tecrübeler safhasında ve gerekse gemi servise girdikten sonra titreşim tespit edildiğinde giderilmesi için gerekli mühendislik önlemleri alınmalı, giderilmediği taktirde elektrik ve boru devreleri titreşime karşı koruyucu vibrasyon önleyiciler şok önleyiciler ve ilave tesbit elemanları ile takviye edilmelidir. Eğer seri halinde bir gemi tipi inşa edilecekse proje hataları seri üretime geçilmeden önce dizayner tersane tarafından giderilmelidir.
·İmalat safhasında yapılan hatalara karşı tedbirler:
·İmalat safhasında yapılan hatalara karşı tedbirler:
- İşçilikten doğan hatalara karşı tedbirler: İmalat safhasında montaj planlarına sadık kalınmalı örneğin; flanşlı bir yakıt devresi rekorlu imal edilmemeli karşılaşılan engel aksam nedeniyle bir yakıt veya elektrik devresi yüksek ısı yayan bir cihaz veya sisteme yakın çekilmemelidir. Yakıt ve yanıcı madde depolanacak mahallerin ve sarnıçların kaynak işlemleri uygun olmalı muhakkak röntgen kontrolundan geçirilmelidir. Gerek yakıt ve gerekse stim devreleri üzerinde bulunması gereken mevkilere genleşme elemanları ve şok önleyiciler monte edilmelidir. Sıcak ve soğuk yüzeylerin ısı izolasyonu sağlanmalı boru devreleri üzerindeki koruyucu flanş paletleri muhakkak monte edilmelidir.
- Materyal seçiminden ve işlenmesinden doğan hatalara karşı alınacak tedbirler; gemilerin dizayn maksatlarına ve taşıyacağı kargoya göre boru devreleri, bölme saçları, elektrik devre ve aksesuarları gibi elemanlar doğru seçilmeli malzeme maliyeti düşünülerek standarda uygun olmayan düşük fiyatlı elemanlar kullanılmamalıdır. Örneğin; buharlaşma noktası düşük yanıcı malzeme veya gaz taşıyacak gemilerde aydınlatma sistemi glopları sızdırmazolmalı, tel kafes muhafazaları bulunmalı, elektrikli cihazların konrollerinde muhakkak spark emici elemanlar (spark-gaps) bulunmalıdır. Özellikle ticaret gemilerinde taşınacak kargonun kimyası iyi bilinmeli ve kargo transfer boru devresi elemanlarının materyali korozyona, oksidasyona ve elektrolize karşı dayanıklı olmalıdır. Örneğin; asit taşıyacak bir geminin asit sarnıçları ve transfer devreleri ile bu devrelerde kullanılacak elemanlar, taşıyacağı asit ile reaksiyona girerek materyal aşınmasına neden olacak malzemeden seçilmemelidir.
Elektrik, akaryakıt ve makine sistemleri ile bunların üzerlerindeki devre elemanlarında materyal yoğunluğu tesbit edildiğinde muhakkak onarım veya değiştirme işlemleri yapılmalıdır. Elde olmayan nedenler ile onarım veya değiştirme işlemi yapılmıyorsa yangın tehdidine karşı ilave tedbirler alınmalıdır.
C. Deniz Kazalarına Karşı Alınacak Tedbirler;
Gemiler donatılırken olabilecek çatışmalar ve diğer deniz kazaları hususunda bir personel organizasyonu (Role ve vardiya sistemi) yapılarak personel bu konuda devamlı olarak eğitilmeli, kaza esnasında tüm personelin yapacağı işi çok iyi bilmesi sağlanmalıdır. Seyire çıkmadan önce geminin denize hazırlanmasında azami titizlik gösterilmelidir. Örneğin; kayan bir yük bir elektrik devresini koparmak ve bir yakıt devresini parçalamak suretiyle yangına sebep olabilir, seyir esnasında ise seyir emniyeti ve kaidelerine uyma konusunda azami titizlik gösterilmelidir.
D.Savaş Hasarlarına Karşı Alınacak Tedbirler;
Sıcak savaş esnasında alınan isabetler neticesinde çıkan yangınlara karşı personelin yangınla mücadele konusundaki bilgisi çok önemlidir. Sulh şartlarında personele iyi bir yangınla mücadele eğitimi verildiğinde savaş esnasında meydana gelen yangınların büyümesine engel olunarak geminin kaybı önlenebilir. E. Onarım Eksiklerinden Doğan Sebeblere Karşı Alınacak Tedbirler;
Sistem ve cihazlarda tespit edilen ve yangın tehdidi doğuran arızalar en kısa zamanda ve uygun şekilde onarılmalıdır. Örneğin; sızdıran bir yakıt devresinin onarımında gerekli özen gösterilmezse iyi bir yanıcı malzeme ortamı hazırlanmış olur. Stim devreleri, makinelerin egzost devreleri üzerinde yapılan onarımlarda izolasyon malzemelerinin eksik bırakılması yangın için hazır bir ısı kaynağı teşkil eder. Elektrik devrelerindeki sigortalarda uygun evsafta ve amper değerinde sigorta kullanılmaması, devrelerin aşırı yüklenmesine ve ısınarak kısa devre olup yangın çıkmasına sebep olabilir. Onarımlar yedek malzeme eksikliği nedeniyle anında yapılamıyorsa yangın tehdidini minumuma indirecek ek önlemler alınmalıdır .
F. Bakım - Tutum Eksiklerinden Doğan Sebeblere Karşı Alınacak Tedbirler;
- Özellikle yangına sebep olacak nitelikte sistem ve cihaz bakımları periyodik olarak yapılmalıdır, zamanında yapılamayan bakımlar sonucunda bir arıza meydana geldiğinde özellikle yangına karşı korunmada çok geç kalınmış olabilir.
- Yakıt ve yağ devre boru flanş ve fittinglerinde sık sık kontrol yapılarak sızıntıya engel olunmalı; gerekiyorsa gasket, conta vs. gibi sealentler (sızdırmazlık elemanlar) zamanında yenilenmelidir.
- Elektrik devreleri özel bir itina ile ve ehliyetli personel ile devamlı kontrol altında tutulmalıdır
- Gemilerde çıkan yangınlara büyük oranda elektrik sparklarının neden olduğu unutulmamalıdır
- Gerek gemide mevcut sistemlerin kullanılmasında, gerekse yangına karşı koşullandırılmış otokontrol sistemleri ve bunların kumanda ettikleri mekanik aksamlar daima faal, bakımlı ve enerjili bulundurulmalıdır. Peryodik olarak otokontrol sistemleri test edilerek faal ve toleranslar dahilinde çalıştığı görülmelidir.
- Gemisitineleri daima yağ ve yakıttan arındırılmış olarak bulundurulmalıdır. Bu amaçla kullanılan yardımcı sistemler (sintine sparatörleri, kirli yağ tankları, transfer tulumbaları) daima bakımlı ve faal tutulmalıdır
- Gemilerde kullanılan boyalar özel maksatlı olup gerek boya seçimi gerekse seçilen boyanın tatbiki büyük önem taşır. Gemi boyaları anti korozif ve kullanım yerine göre yanmaz özelliktedir. Yanlış boya kullanımı materyalin korozyona uğraması yanında boyanın kendisi de yanma özelliğinden dolayı yangınlara neden olabilir. Kullanılmadan önce her tür boyanın çok iyi bir yanıcı malzeme olduğu unutulmamalıdır ve maksada uygun kullanılmalıdır.
YAKIT
AÇIKSARI
BASINÇLIHAVA
MAVİ
TATLI SU
TURUNCU
YAĞ
YEŞİL
DENİZ SUYU
SİYAH
STİM
a.Boya tatbikatında boyanmayacak yerler (hareketli makina aksesuarı, ısı transfer elemanları gibi) kesinlikle boyanmamalıdır.
b.Devrelerin kolaylıkla tanınması ve takibinde kullanılan markalamada boyalar doğru ve itinalı olarak yapılmalıdır. Hatalı markalandığı için yanlış teşhis ve müdahalenin daha geniş çapta yangınlara sebep olabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır.
b.Devrelerin kolaylıkla tanınması ve takibinde kullanılan markalamada boyalar doğru ve itinalı olarak yapılmalıdır. Hatalı markalandığı için yanlış teşhis ve müdahalenin daha geniş çapta yangınlara sebep olabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır.
·Aksesuar hataları;
Genelde gemi tahrik gücü takat sistemleri ve seyir hususları ile doğrudan ilişkili olmayan, ancak personel materyal ve yangın emniyeti açısından büyük önem arzeden aksesuarların tam ve faal olmasına gereğince özen gösterilmedir. Yakıt sarnıçlarına ait taşıntı ve havalandırma devreleri ve süzgeçleri açık ve temiz olarak korunmalı, bunların güverte çıkışlarındaki açık alev, sigara, elektrik sparklarına neden olabilecek korumasız donanımlara kesinlikle izin verilmemelidir.G. Donanım Eksiklerinden Doğan Sebeplere Karşı Alınacak Tedbirler;
- Sistem ve cihazda donanım eksikliklerinden doğan sebeplere karşı alınacak tedbirler, gemide mevcut sistem ve cihazlara ait donanımlar tam olmalıdır. Bu donanımlar hem cihazların emniyetli çalışmasını sağlayacak, hem de yangın çıkmasına neden olabilecek hususları ortadan kaldıracaktır.
- Yangınla mücadele sistem ve cihazlardaki donanım eksikliklerinden doğan sebeplere karşı alınacak tedbirler gemilerin gelişen teknolojiye uygun yangın alarm ve ihbar sistemleri ile gerektiğinde otomatik faaliyete geçebilecek söndürme cihazları ile donatılması, çıkması muhtemel bir yangına çabuk müdahele imkanı sağlayacak, yangının genişlemesi sonucunda personel, materyal veya geminin tamamen kaybedilme riskini minumuma indirecektir. Bu sistemler daima enerjili ve bakımlı olarak tutulup rutin testleri yaptırılmalı ve her zaman kullanıma hazır bulundurulmalıdır.
- Eğitim hatalarından doğacak sebeplere karşı alınacak tedbirler; gemiye yeni personel katıldığında bu personel, gemide alınacak yangın önlemleri ile gemi makine ve diğer gemi sistemleri hakkında mutlaka eğitilmelidir. Böylece hem bilgisizlik ve ihmalinden hem de işletmecilikten doğabilecek yangınların önüne geçilmiş olur.
- İşletme hatalarından doğan sebeplere karşı alınacak tedbirler, gemilerde işe göre uygun personel kullanılmalı, iyi eğitim görmüş olmalıdır. Bu durumda işletmeden doğacak hatalar sonucunda çıkacak yangınlar önlenebilir.
- Emniyet kurallarına uyulmamasında doğacak sebeplere karşı alınacak tedbiler, gemi personeli gemideki yangın emniyeti konusunda bilinçlendirilmeli, geminin taşıyacağı yükün özelliği ve bunun doğuracağı yangın tehdidi konusunda eğitilmeli, gemide görev yapan tüm personelin kargo ve yük istifi hakkında mutlaka bilgili olması sağlanmalıdır.
- Çevre ve iklim şartlarından doğan sebeblere karşı alınacak tedbirler; çevre ve iklim şartlarına göre taşınan kargo, yanıcı madde ve akaryakıtın buharlaşmasını önlemek için ekstra havalandırma ve soğutma tedbirleri alınmalıdır. Soğuk hava şatlarından ve bölgelerinde yoğunlaşma nedeniyle devrelerde basınç yükselmesi ve patlamalara sebep olmamak, devre elemanlarının hasara uğratmamak için özellikle ham petrol transferinde ısıtma işlemi uygulanmalıdır.
- Ağır deniz şartlarından doğan sebeplere karşı alınacak tedbirler, ağırdenizli havalarda kargo kaymasını önlemek maksadıyla yük istif kurallarına (danicing) titizlikle uyarak yük kaymasına engel olunmalı gemide mevcut seyyar malzemeler bağlanarak (deniz bağına vurulurak) hareket etmesi önlenmelidir.
Gemi haricinde çıkan yangınların gemiye sirayetini önlemek ve yangın gemiye siyaret ettiğinde etkili bir mücadele yapabilmek maksadıyla gemide bu gibi durumlarda gemiyi limandan hareket ettirebilecek ve yangınla mücadele edebilecek adet ve kalitede personel bulundurulmalıdır. Limanlarda, gemi çevresinde deniz üzerinde tehlikeli miktarda akaryakıt tesbit edildiğinde ilgili liman sorumlusuna haber verilmelidir.
Sonuç ve Öneriler;
Görüldüğü gibi hangi taşıt aracında olursa olsun yangın hemen karşılaşabileceğimiz büyük bir problemdir. Gelişmenin, teknolojinin ve herşeyden önemlisi insanın bulduğu her yerde böylesi problemlerle karşılaşmak kaçınılmazdır. Bu problemlerle gelişmeyi, teknoloji durdurarak mücadele etmemiz sözkonusu olmayacağına göre işe önce insanı eğitmekle başlamalıyız. İnsanları eğiterek bu konuda uyanık olmalarını, yangınla karşılaştığında paniğe kapılmamasını ve hem işini yaparken hem de özel hayatında yangın tedbirlerini almalarını sağlayabiliriz. Alınacak yangın tedbirleri hem kişisel zararları hem de devlet zararlarını en aza indirecektir.