KÜRESEL KOORDİNAT SİSTEMİ
Küresel seyir hesaplamalarını kolaylaştırmak için daha önceden de ifade edildiği gibi dünyanın sabit olduğu ve bütün gök cisimlerinin dünyanın etrafında doğudan batıya hareket ettiği var sayılır. Göksel seyirde gök cisimlerinin ufuktan olan açısal yükseklikleri yeterli olduğu için dünyayla olan uzaklıklarının bir önemi yoktur.Bu yüzden gökcisimleri dünyaya göre farklı uzaklıkta olmalarına göre hepsi eşit uzaklıkta varsayılır.Bu tanımlamalara göre gök küresi tanımlanır.
Dünyanın merkezinde bulunduğu ve yarı çapı sonsuz uzunlukta olan küreye gök küre denir(celectial sphere). Bütün gök cisimleri bu kürenin yüzeyinde kabul edilir.Dünya sabit kabul edildiği için tüm gökcisimleri bu gök küre üzerinde(yüzeyinde)doğudan batıya aynı hızla beraber hareket ederler.Diğer gök cisimleri gibi güneşte küre yüzeyinde bağıl bir hareket oluşturur.Bu hareketin gök küre üzerinde bırakacağı iz tutulum çemberi olarak ifade edilir(ecliptic).Güneşin bıraktığı bu iz dünyanın güneş eksenine göre eğridir.
Dünyanın kutup eksenin uzantısının gök küresinin kestiği noktalara göksel kutuplar yada gök kutupları denir.Buna bağlı olarak gök kutuplarına dik açı yapan ekvator düzleminin gök küre ile yaptığı ara kesite de gök ekvatoru(celestial equator) denir.Güneşin gök küre üzerinde yapmış olduğu izle gök ekvatoru arasında oluşan açı 23 27' dir.Gök küresi yer kürenin genişletilmiş hali olarak kabul edilebilir ve buna bağlı olarak dünyadakine benzer yöntemlerle gök küre koordinat sistemi oluşturulup gerekli tanımlar ortaya çıkarılır.
Gök küre koordinat sistemini iki tane referans noktası vardır. Bunlardan biri gök ekvatorudur.Yer küre üzerindeki enlemleri belirtmek için referans olarak kullanılan ekvatorun benzeridir. Gök küre üzerinde gök cisimlerinin gök ekvatorundan olan açısal uzaklıklarına meyil denir.Kuzey yarım kürede N yada güney yarım kürede ise S işareti verilir.Kuzey ve güneyde 90 taneden toplam 180 tanedirler.Yer küredeki enlem tanımının karşılığıdır.Bir yıldızın gözlemcinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktası olan açısal uzaklığa kutup mesafesi(polar distance)denir(codec).Gözlemci yıldızla aynı yarım kürede ise 90-dec.Farklı yarım kürede ise 90+dec tir.
Yer küredeki meridyenlerde olduğu gibi gök kutuplarından geçen ve gök ekvatoruna dik açı yapan büyük dairelere saat dairesi tada gök meridyeni denir.Gök ekvatoru ile tutulum çemberi birbirleriyle iki noktada kesişirler.Bu nokralardan biri koç(Aries 21 Mart),diğeri terazi(Libra 21 Eylül) takım yıldızlarına denk gelir.Aries ten geçtiği varsayılan saat dairesine aries saat dairesi denir ve yıldızların gök küre üzerinde boylamlarını göstermek için referans olarak gösterilir.Aries saat dairesi ile gök cisminin bulunduğu noktadan geçen saat dairesi arasındaki açıya yıldız saat açısı(SHA)denir.SHA daima aries saat dairesinden yıldız saat dairesine doğru batı yönünde 360 a kadar ölçülür.Boylamlardaki gibi E veya W işareti yoktur.Bir yıldızın SHA ve Dec değerleri biliniyorsa gök küre üzerinde mevkisi rahatlıkla gösterilebilir.
Saat açısı:Yıldız saat açısının aries saat boylamından batıya doğru yıldızın boylamına kadar ölçüldüğünü önceden belirtmiştik.Yıldızlar gök küre üzerinde doğudan batıya doğru hareket etmektedir.Aries boylamında bir yıldız gibi dünyanın çevresinde dönüş yapmaktadır.Yıldızlar arasındaki açıların hiç değişmediği dikkate alınırsa aries ile bütün yıldızlar arasındaki mesafe (açı)daima sabit kalacaktır.Dolayısıyla aries ten herhangi bir yıldıza kadar batı doğrultusunda ölçülen açı(SHA Yıldız)hep aynı olacaktır ve yıl içinde hiç değişmeyecektir.Bu yüzden yıllık hazırlanan almanaklarda her yıldız için verilen SHA Yıldız değeri her gün için aynıdır.Yıldızların boylamlarını ifade etmek için gök küre üzerindeki aries saat dairesi dışında yer küre üzerinde de tanımlayabilmek için iki tane referans noktası(boylamı)vardır.Bunlardan biri yer küredeki Greenwich boylamıdır.Bu boylamın gök küredeki yansıması Greenwich saat dairesi olarak ifade edilir.Greenwich saat dairesinden gök cisminin saat dairesine kadar batı yönünde ölçülen açıya Greenwich Saat Açısı(Greenwich Hour Angel-GHA)denir.GHA açısı 0-360arasında değer alır ve kesinlikle E veya W işareti almaz.
Yer küre sabit,gök küre hareket halinde kabul edildiğine göre Greenwich boylamı sabit olmasına rağmen gök kürede bu boylama karşılık gelen GHA gök küre döndüğünden dolayı sürekli değişecektir.Herhangi bir yıldızın GHA değerinden gün içinde yıldızın bulunduğu noktaya göre sürekli değişecektir.Almanaklarda mevcut 57 yıldızın her gün için 24 saatlik GHA değerleri listelenmiş olsa almanaklarda binlerce sayfalık yer kaplar.Bu karmaşayı kaldırmak için yıldızların her bir saate karşılık gelen GHA açısı yerine sadece aries boylamının GHA açısı listelenmiştir.Bu durunda herhangi bir yıldızın herhengi bir zamandaki GHA açısı SHA yıldıza bağlı olarak bulunur.
GHA*=SHA*+GHA aries
Yıldızların boylamını belirlemek için kullanılan bir diğer referans ise gözlemcinin bulunduğu nokta(gözlemcinin meridyenidir.).Gözlemcinin bulunduğu meridyenden yıldızın bulunduğu meridyene kadar batı yönünde ölçülen açıya Yerel Saat Açısı denir.Gözlemci sürekli yer değiştireceği için boylamı da değişecektir.Bu yüzden mevki ye bağlı olarak LHA açısı da değişir.Böylelikle sonsuz sayıda LHA değeri ortaya çıkar.Bu yüzden LHA açısı hesaplanarak bulunur.LHA gözlemcinin bulunduğu boylamla bağlantılıdır.LHA açısını hesaplamak için boylam bilinmelidir.LHA açısı 0-360 derece arasındadır. ve herhangi bir işareti yoktur.
LHA*=GHA*- long(W) LHA*=GHA*+long(E)
Bir gök cisminin LHA açısı 0 ise gök cisminin bulunduğu boylan üzerindedir bu duruma gök cismini meridyen geçişi denir.Bu cisim güneş ise meridyen geçiş zamanına öğle vakti denir.
Küresel seyir hesaplamalarını kolaylaştırmak için daha önceden de ifade edildiği gibi dünyanın sabit olduğu ve bütün gök cisimlerinin dünyanın etrafında doğudan batıya hareket ettiği var sayılır. Göksel seyirde gök cisimlerinin ufuktan olan açısal yükseklikleri yeterli olduğu için dünyayla olan uzaklıklarının bir önemi yoktur.Bu yüzden gökcisimleri dünyaya göre farklı uzaklıkta olmalarına göre hepsi eşit uzaklıkta varsayılır.Bu tanımlamalara göre gök küresi tanımlanır.
Dünyanın merkezinde bulunduğu ve yarı çapı sonsuz uzunlukta olan küreye gök küre denir(celectial sphere). Bütün gök cisimleri bu kürenin yüzeyinde kabul edilir.Dünya sabit kabul edildiği için tüm gökcisimleri bu gök küre üzerinde(yüzeyinde)doğudan batıya aynı hızla beraber hareket ederler.Diğer gök cisimleri gibi güneşte küre yüzeyinde bağıl bir hareket oluşturur.Bu hareketin gök küre üzerinde bırakacağı iz tutulum çemberi olarak ifade edilir(ecliptic).Güneşin bıraktığı bu iz dünyanın güneş eksenine göre eğridir.
Dünyanın kutup eksenin uzantısının gök küresinin kestiği noktalara göksel kutuplar yada gök kutupları denir.Buna bağlı olarak gök kutuplarına dik açı yapan ekvator düzleminin gök küre ile yaptığı ara kesite de gök ekvatoru(celestial equator) denir.Güneşin gök küre üzerinde yapmış olduğu izle gök ekvatoru arasında oluşan açı 23 27' dir.Gök küresi yer kürenin genişletilmiş hali olarak kabul edilebilir ve buna bağlı olarak dünyadakine benzer yöntemlerle gök küre koordinat sistemi oluşturulup gerekli tanımlar ortaya çıkarılır.
Gök küre koordinat sistemini iki tane referans noktası vardır. Bunlardan biri gök ekvatorudur.Yer küre üzerindeki enlemleri belirtmek için referans olarak kullanılan ekvatorun benzeridir. Gök küre üzerinde gök cisimlerinin gök ekvatorundan olan açısal uzaklıklarına meyil denir.Kuzey yarım kürede N yada güney yarım kürede ise S işareti verilir.Kuzey ve güneyde 90 taneden toplam 180 tanedirler.Yer küredeki enlem tanımının karşılığıdır.Bir yıldızın gözlemcinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktası olan açısal uzaklığa kutup mesafesi(polar distance)denir(codec).Gözlemci yıldızla aynı yarım kürede ise 90-dec.Farklı yarım kürede ise 90+dec tir.
Yer küredeki meridyenlerde olduğu gibi gök kutuplarından geçen ve gök ekvatoruna dik açı yapan büyük dairelere saat dairesi tada gök meridyeni denir.Gök ekvatoru ile tutulum çemberi birbirleriyle iki noktada kesişirler.Bu nokralardan biri koç(Aries 21 Mart),diğeri terazi(Libra 21 Eylül) takım yıldızlarına denk gelir.Aries ten geçtiği varsayılan saat dairesine aries saat dairesi denir ve yıldızların gök küre üzerinde boylamlarını göstermek için referans olarak gösterilir.Aries saat dairesi ile gök cisminin bulunduğu noktadan geçen saat dairesi arasındaki açıya yıldız saat açısı(SHA)denir.SHA daima aries saat dairesinden yıldız saat dairesine doğru batı yönünde 360 a kadar ölçülür.Boylamlardaki gibi E veya W işareti yoktur.Bir yıldızın SHA ve Dec değerleri biliniyorsa gök küre üzerinde mevkisi rahatlıkla gösterilebilir.
Saat açısı:Yıldız saat açısının aries saat boylamından batıya doğru yıldızın boylamına kadar ölçüldüğünü önceden belirtmiştik.Yıldızlar gök küre üzerinde doğudan batıya doğru hareket etmektedir.Aries boylamında bir yıldız gibi dünyanın çevresinde dönüş yapmaktadır.Yıldızlar arasındaki açıların hiç değişmediği dikkate alınırsa aries ile bütün yıldızlar arasındaki mesafe (açı)daima sabit kalacaktır.Dolayısıyla aries ten herhangi bir yıldıza kadar batı doğrultusunda ölçülen açı(SHA Yıldız)hep aynı olacaktır ve yıl içinde hiç değişmeyecektir.Bu yüzden yıllık hazırlanan almanaklarda her yıldız için verilen SHA Yıldız değeri her gün için aynıdır.Yıldızların boylamlarını ifade etmek için gök küre üzerindeki aries saat dairesi dışında yer küre üzerinde de tanımlayabilmek için iki tane referans noktası(boylamı)vardır.Bunlardan biri yer küredeki Greenwich boylamıdır.Bu boylamın gök küredeki yansıması Greenwich saat dairesi olarak ifade edilir.Greenwich saat dairesinden gök cisminin saat dairesine kadar batı yönünde ölçülen açıya Greenwich Saat Açısı(Greenwich Hour Angel-GHA)denir.GHA açısı 0-360arasında değer alır ve kesinlikle E veya W işareti almaz.
Yer küre sabit,gök küre hareket halinde kabul edildiğine göre Greenwich boylamı sabit olmasına rağmen gök kürede bu boylama karşılık gelen GHA gök küre döndüğünden dolayı sürekli değişecektir.Herhangi bir yıldızın GHA değerinden gün içinde yıldızın bulunduğu noktaya göre sürekli değişecektir.Almanaklarda mevcut 57 yıldızın her gün için 24 saatlik GHA değerleri listelenmiş olsa almanaklarda binlerce sayfalık yer kaplar.Bu karmaşayı kaldırmak için yıldızların her bir saate karşılık gelen GHA açısı yerine sadece aries boylamının GHA açısı listelenmiştir.Bu durunda herhangi bir yıldızın herhengi bir zamandaki GHA açısı SHA yıldıza bağlı olarak bulunur.
GHA*=SHA*+GHA aries
Yıldızların boylamını belirlemek için kullanılan bir diğer referans ise gözlemcinin bulunduğu nokta(gözlemcinin meridyenidir.).Gözlemcinin bulunduğu meridyenden yıldızın bulunduğu meridyene kadar batı yönünde ölçülen açıya Yerel Saat Açısı denir.Gözlemci sürekli yer değiştireceği için boylamı da değişecektir.Bu yüzden mevki ye bağlı olarak LHA açısı da değişir.Böylelikle sonsuz sayıda LHA değeri ortaya çıkar.Bu yüzden LHA açısı hesaplanarak bulunur.LHA gözlemcinin bulunduğu boylamla bağlantılıdır.LHA açısını hesaplamak için boylam bilinmelidir.LHA açısı 0-360 derece arasındadır. ve herhangi bir işareti yoktur.
LHA*=GHA*- long(W) LHA*=GHA*+long(E)
Bir gök cisminin LHA açısı 0 ise gök cisminin bulunduğu boylan üzerindedir bu duruma gök cismini meridyen geçişi denir.Bu cisim güneş ise meridyen geçiş zamanına öğle vakti denir.