B
Bayram Ali Karaaslan
Misafir
Yüksek Basınç Sırtı
Genellikle bir yüksek basıncın uzantısı olan, havanın çöktüğü bölge
Veri Şamandıraları
Hava ve suya ilişkin, sıcaklık, rüzgar hızı, hava basıncı ve dalga koşullarını ölçümleyip, radyo sinyalleri ile merkeze ulaştıran, Meksika Körfezi ve Amerika'nın Atlantik ve Pasifik Okyanusu kıyılarına yerleştirilen veri toplayıcı şamandıralar.
Siklonik
Eğer bir alçak basınç (veya siklon) gözlemcinin üzerinden geçerken rüzgârlar, beklenen şekle uygun davranışta gelişerek değişiyorsa o rüzgârlara Siklonik değişiyor denir. Kuzey yarıküresinde, siklonik olan rüzgârlar, alçak basınç merkezi gözlemcinin kuzeyine doğru kayarken, sürekli gelişme içinde, saat yönünde dönerek hareket ederken, güneye doğru kayarken ters-saat yönünde dönenerek hareket ederler
Oraj
Cumulonimbus ve iyi gelişmiş cumulus bulutlarının yarattığı, gök gürültüsü, şimşek, hamleli yer rüzgarı, türbülans, kuvvetli yağmur sağanağı, dolu, buzlanma, orta veya kuvvetli dikey hareket ile karakterize edilen nispeten kısa süreli -yaklaşık 2 saat- lokal fırtına. Bir orajın istasyona yaklaşması durumunda önce rüzgar rasatçıdan uzaklaşıyor gibi eser ve barometre düşmeye başlar. Oraj biraz daha yaklaşınca barometre biraz yükselir ve rüzgar tam tersi yönde yön değiştirerek rasatçıya doğru esmeye başlar. Kuvvetli yağışın başlamasıyla da barometre tekrar düşer. Orajların meydana geldiği bulutlarda taban sıcaklığı yaklaşık olarak 0 °C, tepe sıcaklığı ise -20°C 'dir. Bulutun elektrik yüküne bakıldığında tavanın pozitif, tabanın negatif olduğu görülür.
Oluk
Havanın esasta yükseldiği, yağmura, sağanağa ve geçici hava bozmalarına öncülük eden, alçak basıncın bir uzantısı olan bölgedir, iki türlü oluk vardır:
1. cephesel
2. hava kütlesi kaynaklı.
Birincisi varlığını bir cepheye (çoğunlukla eski bir cepheye) borçluyken ikincisi özellikle alçak basınç gerisindeki kutupsal hava akımları içinde oluşur
Nephelemetre
Optik yöntemlerle bulanık bir havada asılı duran maddelerin miktarını belirlemede kullanılan bir alet. Bir anlamda görüş ölçer olarak kullanılır. Bu aletin bir değişik şekliyle de sisin yoğunluğu ölçülmektedir
Maestro
Adriyatik Denizinde esen kuzey batılı rüzgara verilen isim. Akdeniz'de, özellikle Sardinya ve Korsika kıyılarında esen kuzey batılı rüzgarlar için de bu isim kullanılır
Lisimetre
Toprak içine doğru yağmur süzülme oranını belirleyen ve toprak altına yerleştirilen bir alet
Knot
Saatte bir deniz millik hız. Bütün dünyada kullanılan
1 nt = 1.15 mil/saat = l .852 km/saat.
Kasırga
(Hortum)
Cumulonimbus bulutundan aşağı doğru sarkan ve yere dokunan, kendi dar ekseni etrafında şiddetli bir şekilde dönerek çok uzun yol kat edebilen hava kolonu. Baca görüntülü bu olay fırtına olarak isimlendirilen hava olaylarının en tahrip edicisidir. Kasırga dünyanın belli yerlerinde sık sık görülen meteorolojik bir olaydır. Kasırganın temel karakteristikleri şunlardır: Fazla kararsızlık sonucu oluşan kuvvetli bir Cb bulutu ile aşağı doğru sarkan ve kendi etrafında dönen hareketli bir vorteks, dolu ve gökgürültüsü başta olmak üzere kuvvetli yağış, helezon şeklinde yukarıya doğru dönerek yükselen kuvvetli rüzgar ki hızı 200 ile 400 kilometre arasındadır ve saatte yatay olarak 40 ile 75 kilometre hızla 450 kilometrelik bir rotada hareket.
Jeostrofik Rüzgar
Gradyan rüzgarının özel bir şeklidir. Birbirlerine zıt yönde olan basınç gradyan kuvveti ile Koriolis kuvveti arasında ve onlara dik olarak, sadece yerçekimi kuvveti etkisi altında, değişmeyen basınç alanı içinde, izobarlara paralel olarak, doğrusal yönde gerçekleşen hava hareketi. Bu tür rüzgarda, sürtünmenin olmadığı, akışın eğimsiz ve doğrusal olduğu, dikey ivme ile konverjans ve diverjansın olmadığı varsayılır
Hamsin
Mısır'da bir grup rüzgara verilen isim. Genellikle ilkbahar aylarında güneyli yönlerden esen, kuru, sıcak rüzgar, havada bulut halinde toz ve kum katmanının oluşmasına neden olur. İnsan sağlığı için tehlikeli olmasa bile rahatsızlık vericidir. Hamsin rüzgarlarının estiği zamanlardaki sinoptik durum incelendiğinde; Akdeniz boyunca hareket eden bir alçak basınç merkezi ile Mısır üzerinde özellikle Nil Nehri kıyılarında yerleşen bir yüksek basıncın olduğu görülür. Bu koşullar altında, sıcak-kuru ve kuvvetli rüzgar öncelikle güneydoğu yönlerden esmeye başlar ve zamanla saat yönünde yön değiştirerek, Akdeniz üzerinde hareket eden alçak basınç merkezine uygun olarak, güneybatı, batı ve kuzey yönlere dönerek Mısır'da bir serinlemeye neden olur. Bu rüzgarların başlayacağının ilk göstergesi batıdan yaklaşan alçak basınç merkeziyle beraber barometrik basıncın düşmesidir. Peşinden geceleri nem düşer, kuru hava güneyden sokulur, parlak yüksek bulutlardan cirrus yaklaşmakta olan alçak basınç merkezinin habercisidir. Bu koşullar yerine gelince rüzgar hızını artırmaya başlar, hava toz ve kumla dolar, sıcaklık artar ve görüş kısıtlanır.
Gradyan Rüzgarı
Değişmeyen basınç veya kontur alanı içinde, merkezkaç, Koriolis ve basınç gradyan kuvvetinin dengede olduğu durumda, izobarlara veya konturlara paralel olarak, doğrusal yönde gerçekleşen hava hareketi. Bu tür rüzgarda, sürtünmenin olmadığı, akışın eğimsiz ve doğrusal olduğu, konverjans ve diverjansın olmadığı varsayılır. Yerde sürtünme olduğundan bu tür rüzgarları yerden yaklaşık 500 m. yukarılarda görmek mümkündür.
Feç
Aynı yönde ve sabit hızda esen rüzgarın su yüzeylerinde oluşturduğu dalga alanları. Bu terim aynı zamanda rüzgarın esiş yönü doğrultusunda oluşan dalga alanlarının boyutunun (uzunluk, genişlik gibi) belirtilmesi için de kullanılır
Boyun
İki yüksek ve iki alçak arasında durgun basınç bölgesi
Bora
Adriyatik Denizinin doğu kıyılarında dağlardan aşağı doğru esen, kuru, soğuk ve zaman zaman hasarlara neden olan kuzey doğulu rüzgar. Genellikle kış mevsiminde, Orta Avrupa ile Balkanlar üzerinde yüksek basınç, Akdeniz üzerinde ise alçak basınç merkezi olduğu sinoptik modellerde görülür.
Boran
Amerikan tipisine benzeyen, Sibirya ortalarında ve Güney Rusya'da yaşanan kuvvetli kuzeyli fırtınalar. Fırtınanın esas etkisi geniş düzlüklerde görülür. Yerde ince bir tabaka halinde bulunan karı yerden kaldıran fırtına görüşü sıfıra indirerek, görmeyi olanaksız kılar. Öldürücü bir soğuk fırtınaya eşlik eder ve ortamı yaşanmaz hale getirir.
Basınç Altimetresi
Basınç birimi yerine feet olarak yükseklik göstermeye ayarlanmış aneroid barometredir. Doğru altimetre ayarları kullanıldığında standart atmosfer değerleri sağlıklı olarak elde edilir.
Basınç Eğimi
Basıncın zamana bağlı düşüşünün (yani basıncın değişim grafiğinin eğiminin) nicelik sınıflandırması aşağıda gösterilmektedir.
Büyük düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 8-10 milibar (mb)
veya
daha fazla
Hızlı düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 6-8 milibar (mb)
Orta düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 3-6 milibar (mb)
arasında
Yavaş düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 3 milibar (mb)
daha az
Eğimin, sadece geçici küçük bir değişim olmayıp, gerçek bir değişim trendi olarak kendini göstermesine olanak sağlamak için üç saatlik bir zaman aralığı alınmıştır
Bar
Basınç birimi. Ortalama deniz seviyesinden 100 m. yukarıdaki ortalama atmosfer basıncına eşittir. Standart atmosfer basıncı ise 760 mm.dir (1013.3 Mb.). Milibar ise barın binde biri değerindedir.
Antisiklon veya Yüksek
Berraklaşan gökyüzü ve uzaklaşan yüzey rüzgârlarıyla esas olarak çöken hava sahası
Aktinometre
Güneş radyasyonlarını ölçen alet. Bu aletin yazıcılı yani kaydedicili olanına da Aktinograf adı verilir.
Alçak Basınç (Depresyon) veya Alçak
Yağış ve şiddetli rüzgarın eşlik ettiği esasta alçalan hava bölgesi. Alçak basınç kötü hava sistemidir, bununla beraber cephesiz eski alçak basınç çok kötü hava koşulu oluşturmayabilir.
Altimetre
Basınç yerine yüksekliği göstermek üzere düzenlenmiş aneroit barometre. Üzeri eşit aralıklarla bölünmüş bu barometrede "sıfır" uçuşun başladığı yüksekliğe ayarlanmıştır. Yazıcı tipine ise "altigraph" adı verilir. Meteorolojistler tarafından altimetre, deniz seviyesi basıncına göre yüksekti ölçmede kullanıl
Adveksiyon
Havanın hareketi (rüzgar) sonucunda, atmosfer içindeki herhangi bir özelliğin yatay taşınımı. Örneğin; sıcaklık ve nem adveksiyonu gibi. En basit anlatımıyla, yatay olarak ısının bir bölgeden bir bölgeye taşınmasıdır
Abrolos
Brezilya'da, St. Thome ve Frio Burunları arasında, Mayıs ve Ağustos ayları arasında gözlenen şiddetli fırtına
SQUALL (SQUALL)
Ani başlayan kuvvetli rüzgarın hızının en az 16 knots artmasıyla hızın 22 knots'ı geçmesi ve en az bir dakika sürmesi durumunda kullanılan terim. Burada dört önemli özellik vurgulanmaktadır: Birincisi; rüzgarın ani başlaması, ikincisi; ani rüzgar artışının 16 knots olması, üçüncüsü; artışla beraber rüzgar hızı 22 knots'ı geçmesi, dördüncüsü; rüzgarın bu hızda esme süresinin 1 dakikadan fazla olmasıdır. Eğer rüzgarın süresi ve yoğunluğu bundan az olursa o zaman "hamle" olarak isimlendirilir. Rasat ve METAR'larda "SQ" ile rapor edilir. Bu tür rüzgarları daha çok kararsız yapıdaki bir atmosferde veya orajlı havalarda görmek mümkündür. Oraj, şimşek ve yağış squall'ı hamleden ayıran temel özelliklerdendir ve squall genellikle önemli bir hava hadisesinden sonra rapor edilir.
SQUALL BULUTU (SQUALL CLOUD)
Oraj bulutunun ön tarafının alt seviyelerinde bazen oluşan küçük bulut. Oraj bulutunun sınırlarında aşağı ve yukarı hareketin karşılaştığı yerlerdeki küçük karmaşalardan oluşan bulut. Aşağıdan bulut içine doğru olan sıcak hava hareketi ile bulut içinden aşağıya doğru olan soğuk hava hareketi arasındaki vortisiti, oraj bulutunun aşağı seviyelerinde bulunan nemin yoğunlaşması ve kendi yatay ekseni etrafında dönen, görülebilir bir bulut haline gelmesine neden olur.
SQUALL HATTI (SQUALL LINE)
Soğuk cepheyle bağlantısı olmayan aktif ve dar oraj bandı. Konvektif veya kararsızlık hattı olarak ta bilinir. İlerleyen soğuk hava parselinin önündeki sıcak havayla yer değiştirdiği kesimlerdeki süreksizlik alanlarında gözlenir. Bu hattın en önemli özelliği, rüzgarın güneyden batıya veya kuzeye keskin bir şekilde yön değiştirmesidir. Bazı durumlarda bu hat yüzlerce kilometre uzunluğa ulaşabilir. Mezo yükseklerin ön sınır kesimlerinde, sektörde ve dışa doğru hava akımına sahip olan sistemlerde squall hattı sık sık görülür.
SQUALL YÜZEY (SQUALL SURFACE)
Soğuk cephe veya 'kataflanks' ile eş anlamlı olarak kullanılan terim. Soğuk havanın sıcak havayla yer değiştirmesi sırasında oluşan süreksizlik hattı ve siklon yakınlarında yer alan bu hattın yerden yukarıya doğru belli bir eğimle uzanan yüzeyi.
SQUALL/KARARSIZLIK HATTI (LINE SQUALL)
Herhangi bir karasızlık hattı geçişi sırasında bir yerde gözlenen meteorolojik değişimler. Bu değişimler şöyle sıralanabilir
Koyu renkli alçak bulutların oluşumu, rüzgar hızındaki ani artış, rüzgar yönünün saat dönüş yönünde yön değiştirmesi, sıcaklıktaki ani düşüş, basınçta hızla artış ve çoğunlukla dolu olmak üzere kuvvetli yağış ile oraj.
TİCARET RÜZGARLARI (TRADE WINDS)
Her iki yarım kürede, alt-tropikal yüksek basınç merkezlerinden - 30 ° Kuzey ve 30 ° Güney enlemleri merkezli- ekvatoral oluğa doğru esen sürekli, doğulu kuşağa verilen isim. Aşağı seviye rüzgarlarıdır ve en önemli özelliği esme yönünde tutarlı olmasıdır. Kuzey Yarımkürede kuzeydoğu yönünden esen ticaret rüzgarları Güney Yarımkürede güneydoğu yönünden eser. Bu rüzgarlar, ekvator bölgesinin daha fazla güneş ışığı alması, daha fazla ısınması sonucu oluştuğundan, yerküre genel sirkülasyonunun bir parçasıdır. Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi nedeniyle oluşan koriolis kuvveti sonucunda kuzeydoğu ve güneydoğu yönüne saptırılırlar.
TROPİK (TROPICS)
Ekvator dahil olmak üzere, 23.5 ° Kuzey enlemi yani Yengeç Dönencesi ile 23.5 ° Güney enlemi yani Oğlak Dönencesi arasında kalan bölgeye/kuşağa verilen isim.
TROPİKAL (TROPICAL)
Yılın çok zamanın yağışlı olması ve yüksek hava sıcaklığı ile tanımlanan alt-tropik yüksek basınçlar içinde oluşan sıcak hava. Tropikal karasal (cT) ve tropikal denizsel (mT) olmak üzere ikiye ayrılır.
TROPİKAL DEPRESYON (TROPICAL DEPRESSION)
Saatte maksimum 33 Knots veya daha az rüzgar hızıyla tanımlanan tropikal siklonlara verilen isim. Doğulu dalgalar ve tropikal karmaşanın hemen arkasından yavaş yavaş gelişen ve bir veya daha fazla kapalı izobarla karakterize edilen siklon tipi.
TROPİKAL DALGA (TROPICAL WAVE)
Doğulu ticaret rüzgarları boyunca nispeten batıya doğru hareket eden alçak basınçların yani doğulu dalgaların diğer adı. Genellikle bu sistemlerde yoğun bir bulutluluk ve sağanak yağış görülür. Tropikal siklonların oluşması ve gelişmesine alt yapı oluştururlar.
TROPİKAL DENİZSEL HAVA (TROPICAL MARITIME AIR (mT))
Tropiklerdeki Atlantik ve Pasifik Okyanusları üzerinde 20 ° ile 45 ° Kuzey enlemleri arasında okyanuslar üzerinden doğan hava kütleleri. Yazın oluşanlar, kışın oluşanlardan biraz farklılık gösterir. Yazın kararsızlık çabuk gelişir ve sıcak tip soğuk tipe dönüşür. Kışın ise, kararlılık artar, kalın tabaka halindeki sis geniş bir alanı kapsar. Bu hava kütlesinin özellikleri şöyle sıralanır: Kararlı lapse-rate veya alt tabakalarda enverziyon, hafif şiddet ve sabit rüzgar yönü, zayıf görüş, yüksek nispi nem, stratus tipi bulut, sis, pus veya kuru duman hadisesi ile çisenti.
TROPİKAL FIRTINA (TROPICAL STORM)
Yer rüzgarı maksimum 34 ile 63 Knots arasında olan tropik siklonlar için kullanılan terim.
TROPİKAL HAVA KÜTLESİ (TROPICAL AIR MASS)
Orta enlemler üzerinde, tropik ve alt-tropik kuşaklar içinde doğan hava kütlesi. Denizsel tropikal hava okyanuslar üzerinde doğduğundan sıcak ve nemli iken karasal tropik hava kurak yerlerde doğar bu nedenle çok sıcak ve kurudur.
TROPİKAL KARASAL HAVA (TROPICAL CONTINENTAL AIR (cT))
Aşırı kuruluk, sıcaklık ve konvektif kararsızlıkla karakterize edilen, aşağı enlemlerde karalar üzerinden doğan hava kütlesi. CT hava kütlesi genellikle kaynak bölgesinde daha etkilidir. Daha soğuk yerlere doğru hareket ettiğinde alt tabakalarında kararlılığı artar ama yoğunlaşan nem nedeniyle kuvvetli konvektif aktivitelere neden olur.
TROPİKAL KARMAŞA (TROPICAL DISTURBANCE)
Tropikler ve nadiren alt-tropikler üzerinde oluşan organize olmuş konveksiyon alanı. Bu konvektif aktivitelerin ömrü 24 saatten fazladır. Bulutluluk veya sağanak yağış görülebilir ama cephesel faaliyet yoktur. Tropikal karmaşa, tropik depresyon ve tropik siklonların ilk aşamasıdır. Özetle; tropiklerde gelişen hava olaylarını zayıftan kuvvetliye doğru sıralarsak ilk basamakta tropikal karmaşa, ikinci derecede depresyon, üçüncü derecede siklon ve dördüncü derecede de fırtına gelir.
TROPİKAL SİKLON (TROPICAL CYCLONE)
Tropikal sular üzerinde oluşan siklonlar için kullanılan terim. Tropikal siklonlar sıcak çekirdekli siklonlar grubundadır ve genellikle cephesel aktiviteler görülmez. Yer rüzgarının esme hızına bağlı olarak, tropikal karmaşa, tropikal depresyon, tropikal fırtına, kasırga ve tayfun olarak sınıflandırılır. Tropik okyanuslar üzerinde doğan siklonlar önce batı yönünde hareket ederler sonra kuzey doğu yönüne doğru saparlar. Merkez basıncı genellikle 950 milibarın altındadır. Kuzey yarımkürede saat yönünün tersine ve merkeze doğru esen rüzgarın hızı zaman zaman 150 mile (250 kilometre/saat) kadar ulaşır. Siklonun kapladığı alanın çapı ise 40 kilometreden 900-1000 kilometreye kadar değişir. Siklonun tam merkezi sakindir ve buraya "siklonun gözü" adı verilir. Siklonun gözünde sıcaklık yüksek, rüzgar sakin ve nem oranı düşüktür. Gözden uzaklaştıkça rüzgarın hızı artar. Yağış şekli genellikle sağanaktır.
TROPİKAL TAHMİN MERKEZİ (TROPICAL PREDICTION CENTER (TPC))
Ulusal ve uluslararası merkezlere, tropiklerde hasara neden olabilecek hava olaylarının analizi, tahmini, ihbarı ve gözlemleri hakkında bilgi sağlayan merkez. Ulusal Kasırga Merkezide bu merkeze bağlı olarak çalışır. Merkezi Florida-Miami'dedir.
TROPOPOZ (TROPOPAUSE)
Troposfer ile stratosfer arasındaki geçiş sınırı. Tropopoz, sıcaklıkta çok az artma veya azalma, veya; artan yükseklikle değişen lapse-rate ile karakterize edilir. Tropopoz seviyesinin yerden olan yüksekliği ekvatorda yaklaşık olarak 17-18 km iken kutuplarda 6-8 kilometre arasındadır. Bu değerlerde mevsime, siklon ve antisiklonların hareketine göre değişir.
TROPOSFER (TROPOSPHERE)
Yer ile yaklaşık olarak 17 kilometre arasında yer alan atmosferin en alt tabakası. Bulut oluşumu, meteorolojik hava olayları, konvektif faaliyetler ve yükseklikle sıcaklık azalması yani dikey sıcaklık gradyanı bu tabakada görülür. Bu tabakanın üst sınırını tropopoz oluşturur.
TROVAL (TROWAL)
Bir cephesel sistemin son aşaması olan oklüzyon aşamasında sıcak havanın yukarı seviyelere çıkması durumunda kullanılabileceği gibi, yeryüzünden yukarılara doğru, orografik şartlar nedeniyle yükselen sıcak hava dilini belirtmek için de kullanılan bir terim. Sıcak havanın yerden yukarılara doğru tırmanması yerde basınç tandansı devamsızlık hattının olduğunun göstergesidir.
TSUNAMİ (TSUNAMI)
Su altındaki yer kabuğunun deprem, toprak kayması ve volkanik patlamalar gibi nedenlerle şekil değiştirmesi sonucu oluşan uzun periyotlu okyanus dalgası. Bu dalgalar kaynağından binlerce kilometre uzaklara kadar gidebilirler ve hatta tün okyanusu bir baştan bir başa kat edebilir. Dalga bu hareketi sırasında da önüne kattığı sularla giderek büyür ve inanılmaz yüksekliklere ulaşır. Çoğunlukla sismik dalga olarak kullanılır. Gel-git dalgasının bu anlamda kullanılması doğru değildir.
TSUYU (TSUYU)
Japonya'da yağışlı mevsime verilen isim.
TUBA (TUBA)
Latince'de "boru" veya "boru şeklinde" anlamına gelen tamamlayıcı bir bulut özelliği. Bulut tabanından çıkıntı yapan bulut sütunu veya tersine dönük bulut konisi için bu terim kullanılır. Cb bulutlarıyla veya az da olsa kümülüs bulutlarıyla beraber görülür. Çoğunlukla "baca şekilli bulut" olarak bilinir.
TUNDRA (TUNDRA)
Arktik dairenin iç veya dış tarafında uzanan geniş ağaçsız topraklar. Bu bölgede yıl boyunca sıcaklıklar sadece iki veya üç ay donma sıcaklığının üstündedir. Yılın diğer zamanlarında toprak yaklaşık 30 santimetreye kadar donmuş haldedir. Bu bölge genellikle yosunla ve küçük çalılarla kaplıdır.
ZON/KUŞAK/ALAN (ZONE)
Eski iklim sınıflamasında enlemlerin baz alındığı bölümleme. Günümüz anlamında ise; herhangi bir meteorolojik değişkene göre ayrılan yeryüzü parçası veya atmosfer tabakası: yağış zonu, iklim zonu, cephesel zon, rüzgar zonu, konverjans zonu gibi.
Anafor
Bir akıntının, akış yönünün aksine doğru yön değiştirmesine denir. Anafor suları daha ziyade girinti ve çıkıntıları fazla olan sahillerde görülür
Genellikle bir yüksek basıncın uzantısı olan, havanın çöktüğü bölge
Veri Şamandıraları
Hava ve suya ilişkin, sıcaklık, rüzgar hızı, hava basıncı ve dalga koşullarını ölçümleyip, radyo sinyalleri ile merkeze ulaştıran, Meksika Körfezi ve Amerika'nın Atlantik ve Pasifik Okyanusu kıyılarına yerleştirilen veri toplayıcı şamandıralar.
Siklonik
Eğer bir alçak basınç (veya siklon) gözlemcinin üzerinden geçerken rüzgârlar, beklenen şekle uygun davranışta gelişerek değişiyorsa o rüzgârlara Siklonik değişiyor denir. Kuzey yarıküresinde, siklonik olan rüzgârlar, alçak basınç merkezi gözlemcinin kuzeyine doğru kayarken, sürekli gelişme içinde, saat yönünde dönerek hareket ederken, güneye doğru kayarken ters-saat yönünde dönenerek hareket ederler
Oraj
Cumulonimbus ve iyi gelişmiş cumulus bulutlarının yarattığı, gök gürültüsü, şimşek, hamleli yer rüzgarı, türbülans, kuvvetli yağmur sağanağı, dolu, buzlanma, orta veya kuvvetli dikey hareket ile karakterize edilen nispeten kısa süreli -yaklaşık 2 saat- lokal fırtına. Bir orajın istasyona yaklaşması durumunda önce rüzgar rasatçıdan uzaklaşıyor gibi eser ve barometre düşmeye başlar. Oraj biraz daha yaklaşınca barometre biraz yükselir ve rüzgar tam tersi yönde yön değiştirerek rasatçıya doğru esmeye başlar. Kuvvetli yağışın başlamasıyla da barometre tekrar düşer. Orajların meydana geldiği bulutlarda taban sıcaklığı yaklaşık olarak 0 °C, tepe sıcaklığı ise -20°C 'dir. Bulutun elektrik yüküne bakıldığında tavanın pozitif, tabanın negatif olduğu görülür.
Oluk
Havanın esasta yükseldiği, yağmura, sağanağa ve geçici hava bozmalarına öncülük eden, alçak basıncın bir uzantısı olan bölgedir, iki türlü oluk vardır:
1. cephesel
2. hava kütlesi kaynaklı.
Birincisi varlığını bir cepheye (çoğunlukla eski bir cepheye) borçluyken ikincisi özellikle alçak basınç gerisindeki kutupsal hava akımları içinde oluşur
Nephelemetre
Optik yöntemlerle bulanık bir havada asılı duran maddelerin miktarını belirlemede kullanılan bir alet. Bir anlamda görüş ölçer olarak kullanılır. Bu aletin bir değişik şekliyle de sisin yoğunluğu ölçülmektedir
Maestro
Adriyatik Denizinde esen kuzey batılı rüzgara verilen isim. Akdeniz'de, özellikle Sardinya ve Korsika kıyılarında esen kuzey batılı rüzgarlar için de bu isim kullanılır
Lisimetre
Toprak içine doğru yağmur süzülme oranını belirleyen ve toprak altına yerleştirilen bir alet
Knot
Saatte bir deniz millik hız. Bütün dünyada kullanılan
1 nt = 1.15 mil/saat = l .852 km/saat.
Kasırga
(Hortum)
Cumulonimbus bulutundan aşağı doğru sarkan ve yere dokunan, kendi dar ekseni etrafında şiddetli bir şekilde dönerek çok uzun yol kat edebilen hava kolonu. Baca görüntülü bu olay fırtına olarak isimlendirilen hava olaylarının en tahrip edicisidir. Kasırga dünyanın belli yerlerinde sık sık görülen meteorolojik bir olaydır. Kasırganın temel karakteristikleri şunlardır: Fazla kararsızlık sonucu oluşan kuvvetli bir Cb bulutu ile aşağı doğru sarkan ve kendi etrafında dönen hareketli bir vorteks, dolu ve gökgürültüsü başta olmak üzere kuvvetli yağış, helezon şeklinde yukarıya doğru dönerek yükselen kuvvetli rüzgar ki hızı 200 ile 400 kilometre arasındadır ve saatte yatay olarak 40 ile 75 kilometre hızla 450 kilometrelik bir rotada hareket.
Jeostrofik Rüzgar
Gradyan rüzgarının özel bir şeklidir. Birbirlerine zıt yönde olan basınç gradyan kuvveti ile Koriolis kuvveti arasında ve onlara dik olarak, sadece yerçekimi kuvveti etkisi altında, değişmeyen basınç alanı içinde, izobarlara paralel olarak, doğrusal yönde gerçekleşen hava hareketi. Bu tür rüzgarda, sürtünmenin olmadığı, akışın eğimsiz ve doğrusal olduğu, dikey ivme ile konverjans ve diverjansın olmadığı varsayılır
Hamsin
Mısır'da bir grup rüzgara verilen isim. Genellikle ilkbahar aylarında güneyli yönlerden esen, kuru, sıcak rüzgar, havada bulut halinde toz ve kum katmanının oluşmasına neden olur. İnsan sağlığı için tehlikeli olmasa bile rahatsızlık vericidir. Hamsin rüzgarlarının estiği zamanlardaki sinoptik durum incelendiğinde; Akdeniz boyunca hareket eden bir alçak basınç merkezi ile Mısır üzerinde özellikle Nil Nehri kıyılarında yerleşen bir yüksek basıncın olduğu görülür. Bu koşullar altında, sıcak-kuru ve kuvvetli rüzgar öncelikle güneydoğu yönlerden esmeye başlar ve zamanla saat yönünde yön değiştirerek, Akdeniz üzerinde hareket eden alçak basınç merkezine uygun olarak, güneybatı, batı ve kuzey yönlere dönerek Mısır'da bir serinlemeye neden olur. Bu rüzgarların başlayacağının ilk göstergesi batıdan yaklaşan alçak basınç merkeziyle beraber barometrik basıncın düşmesidir. Peşinden geceleri nem düşer, kuru hava güneyden sokulur, parlak yüksek bulutlardan cirrus yaklaşmakta olan alçak basınç merkezinin habercisidir. Bu koşullar yerine gelince rüzgar hızını artırmaya başlar, hava toz ve kumla dolar, sıcaklık artar ve görüş kısıtlanır.
Gradyan Rüzgarı
Değişmeyen basınç veya kontur alanı içinde, merkezkaç, Koriolis ve basınç gradyan kuvvetinin dengede olduğu durumda, izobarlara veya konturlara paralel olarak, doğrusal yönde gerçekleşen hava hareketi. Bu tür rüzgarda, sürtünmenin olmadığı, akışın eğimsiz ve doğrusal olduğu, konverjans ve diverjansın olmadığı varsayılır. Yerde sürtünme olduğundan bu tür rüzgarları yerden yaklaşık 500 m. yukarılarda görmek mümkündür.
Feç
Aynı yönde ve sabit hızda esen rüzgarın su yüzeylerinde oluşturduğu dalga alanları. Bu terim aynı zamanda rüzgarın esiş yönü doğrultusunda oluşan dalga alanlarının boyutunun (uzunluk, genişlik gibi) belirtilmesi için de kullanılır
Boyun
İki yüksek ve iki alçak arasında durgun basınç bölgesi
Bora
Adriyatik Denizinin doğu kıyılarında dağlardan aşağı doğru esen, kuru, soğuk ve zaman zaman hasarlara neden olan kuzey doğulu rüzgar. Genellikle kış mevsiminde, Orta Avrupa ile Balkanlar üzerinde yüksek basınç, Akdeniz üzerinde ise alçak basınç merkezi olduğu sinoptik modellerde görülür.
Boran
Amerikan tipisine benzeyen, Sibirya ortalarında ve Güney Rusya'da yaşanan kuvvetli kuzeyli fırtınalar. Fırtınanın esas etkisi geniş düzlüklerde görülür. Yerde ince bir tabaka halinde bulunan karı yerden kaldıran fırtına görüşü sıfıra indirerek, görmeyi olanaksız kılar. Öldürücü bir soğuk fırtınaya eşlik eder ve ortamı yaşanmaz hale getirir.
Basınç Altimetresi
Basınç birimi yerine feet olarak yükseklik göstermeye ayarlanmış aneroid barometredir. Doğru altimetre ayarları kullanıldığında standart atmosfer değerleri sağlıklı olarak elde edilir.
Basınç Eğimi
Basıncın zamana bağlı düşüşünün (yani basıncın değişim grafiğinin eğiminin) nicelik sınıflandırması aşağıda gösterilmektedir.
Büyük düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 8-10 milibar (mb)
veya
daha fazla
Hızlı düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 6-8 milibar (mb)
Orta düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 3-6 milibar (mb)
arasında
Yavaş düşüş
(veya yükseliş)
3 saatte 3 milibar (mb)
daha az
Eğimin, sadece geçici küçük bir değişim olmayıp, gerçek bir değişim trendi olarak kendini göstermesine olanak sağlamak için üç saatlik bir zaman aralığı alınmıştır
Bar
Basınç birimi. Ortalama deniz seviyesinden 100 m. yukarıdaki ortalama atmosfer basıncına eşittir. Standart atmosfer basıncı ise 760 mm.dir (1013.3 Mb.). Milibar ise barın binde biri değerindedir.
Antisiklon veya Yüksek
Berraklaşan gökyüzü ve uzaklaşan yüzey rüzgârlarıyla esas olarak çöken hava sahası
Aktinometre
Güneş radyasyonlarını ölçen alet. Bu aletin yazıcılı yani kaydedicili olanına da Aktinograf adı verilir.
Alçak Basınç (Depresyon) veya Alçak
Yağış ve şiddetli rüzgarın eşlik ettiği esasta alçalan hava bölgesi. Alçak basınç kötü hava sistemidir, bununla beraber cephesiz eski alçak basınç çok kötü hava koşulu oluşturmayabilir.
Altimetre
Basınç yerine yüksekliği göstermek üzere düzenlenmiş aneroit barometre. Üzeri eşit aralıklarla bölünmüş bu barometrede "sıfır" uçuşun başladığı yüksekliğe ayarlanmıştır. Yazıcı tipine ise "altigraph" adı verilir. Meteorolojistler tarafından altimetre, deniz seviyesi basıncına göre yüksekti ölçmede kullanıl
Adveksiyon
Havanın hareketi (rüzgar) sonucunda, atmosfer içindeki herhangi bir özelliğin yatay taşınımı. Örneğin; sıcaklık ve nem adveksiyonu gibi. En basit anlatımıyla, yatay olarak ısının bir bölgeden bir bölgeye taşınmasıdır
Abrolos
Brezilya'da, St. Thome ve Frio Burunları arasında, Mayıs ve Ağustos ayları arasında gözlenen şiddetli fırtına
SQUALL (SQUALL)
Ani başlayan kuvvetli rüzgarın hızının en az 16 knots artmasıyla hızın 22 knots'ı geçmesi ve en az bir dakika sürmesi durumunda kullanılan terim. Burada dört önemli özellik vurgulanmaktadır: Birincisi; rüzgarın ani başlaması, ikincisi; ani rüzgar artışının 16 knots olması, üçüncüsü; artışla beraber rüzgar hızı 22 knots'ı geçmesi, dördüncüsü; rüzgarın bu hızda esme süresinin 1 dakikadan fazla olmasıdır. Eğer rüzgarın süresi ve yoğunluğu bundan az olursa o zaman "hamle" olarak isimlendirilir. Rasat ve METAR'larda "SQ" ile rapor edilir. Bu tür rüzgarları daha çok kararsız yapıdaki bir atmosferde veya orajlı havalarda görmek mümkündür. Oraj, şimşek ve yağış squall'ı hamleden ayıran temel özelliklerdendir ve squall genellikle önemli bir hava hadisesinden sonra rapor edilir.
SQUALL BULUTU (SQUALL CLOUD)
Oraj bulutunun ön tarafının alt seviyelerinde bazen oluşan küçük bulut. Oraj bulutunun sınırlarında aşağı ve yukarı hareketin karşılaştığı yerlerdeki küçük karmaşalardan oluşan bulut. Aşağıdan bulut içine doğru olan sıcak hava hareketi ile bulut içinden aşağıya doğru olan soğuk hava hareketi arasındaki vortisiti, oraj bulutunun aşağı seviyelerinde bulunan nemin yoğunlaşması ve kendi yatay ekseni etrafında dönen, görülebilir bir bulut haline gelmesine neden olur.
SQUALL HATTI (SQUALL LINE)
Soğuk cepheyle bağlantısı olmayan aktif ve dar oraj bandı. Konvektif veya kararsızlık hattı olarak ta bilinir. İlerleyen soğuk hava parselinin önündeki sıcak havayla yer değiştirdiği kesimlerdeki süreksizlik alanlarında gözlenir. Bu hattın en önemli özelliği, rüzgarın güneyden batıya veya kuzeye keskin bir şekilde yön değiştirmesidir. Bazı durumlarda bu hat yüzlerce kilometre uzunluğa ulaşabilir. Mezo yükseklerin ön sınır kesimlerinde, sektörde ve dışa doğru hava akımına sahip olan sistemlerde squall hattı sık sık görülür.
SQUALL YÜZEY (SQUALL SURFACE)
Soğuk cephe veya 'kataflanks' ile eş anlamlı olarak kullanılan terim. Soğuk havanın sıcak havayla yer değiştirmesi sırasında oluşan süreksizlik hattı ve siklon yakınlarında yer alan bu hattın yerden yukarıya doğru belli bir eğimle uzanan yüzeyi.
SQUALL/KARARSIZLIK HATTI (LINE SQUALL)
Herhangi bir karasızlık hattı geçişi sırasında bir yerde gözlenen meteorolojik değişimler. Bu değişimler şöyle sıralanabilir
Koyu renkli alçak bulutların oluşumu, rüzgar hızındaki ani artış, rüzgar yönünün saat dönüş yönünde yön değiştirmesi, sıcaklıktaki ani düşüş, basınçta hızla artış ve çoğunlukla dolu olmak üzere kuvvetli yağış ile oraj.
TİCARET RÜZGARLARI (TRADE WINDS)
Her iki yarım kürede, alt-tropikal yüksek basınç merkezlerinden - 30 ° Kuzey ve 30 ° Güney enlemleri merkezli- ekvatoral oluğa doğru esen sürekli, doğulu kuşağa verilen isim. Aşağı seviye rüzgarlarıdır ve en önemli özelliği esme yönünde tutarlı olmasıdır. Kuzey Yarımkürede kuzeydoğu yönünden esen ticaret rüzgarları Güney Yarımkürede güneydoğu yönünden eser. Bu rüzgarlar, ekvator bölgesinin daha fazla güneş ışığı alması, daha fazla ısınması sonucu oluştuğundan, yerküre genel sirkülasyonunun bir parçasıdır. Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi nedeniyle oluşan koriolis kuvveti sonucunda kuzeydoğu ve güneydoğu yönüne saptırılırlar.
TROPİK (TROPICS)
Ekvator dahil olmak üzere, 23.5 ° Kuzey enlemi yani Yengeç Dönencesi ile 23.5 ° Güney enlemi yani Oğlak Dönencesi arasında kalan bölgeye/kuşağa verilen isim.
TROPİKAL (TROPICAL)
Yılın çok zamanın yağışlı olması ve yüksek hava sıcaklığı ile tanımlanan alt-tropik yüksek basınçlar içinde oluşan sıcak hava. Tropikal karasal (cT) ve tropikal denizsel (mT) olmak üzere ikiye ayrılır.
TROPİKAL DEPRESYON (TROPICAL DEPRESSION)
Saatte maksimum 33 Knots veya daha az rüzgar hızıyla tanımlanan tropikal siklonlara verilen isim. Doğulu dalgalar ve tropikal karmaşanın hemen arkasından yavaş yavaş gelişen ve bir veya daha fazla kapalı izobarla karakterize edilen siklon tipi.
TROPİKAL DALGA (TROPICAL WAVE)
Doğulu ticaret rüzgarları boyunca nispeten batıya doğru hareket eden alçak basınçların yani doğulu dalgaların diğer adı. Genellikle bu sistemlerde yoğun bir bulutluluk ve sağanak yağış görülür. Tropikal siklonların oluşması ve gelişmesine alt yapı oluştururlar.
TROPİKAL DENİZSEL HAVA (TROPICAL MARITIME AIR (mT))
Tropiklerdeki Atlantik ve Pasifik Okyanusları üzerinde 20 ° ile 45 ° Kuzey enlemleri arasında okyanuslar üzerinden doğan hava kütleleri. Yazın oluşanlar, kışın oluşanlardan biraz farklılık gösterir. Yazın kararsızlık çabuk gelişir ve sıcak tip soğuk tipe dönüşür. Kışın ise, kararlılık artar, kalın tabaka halindeki sis geniş bir alanı kapsar. Bu hava kütlesinin özellikleri şöyle sıralanır: Kararlı lapse-rate veya alt tabakalarda enverziyon, hafif şiddet ve sabit rüzgar yönü, zayıf görüş, yüksek nispi nem, stratus tipi bulut, sis, pus veya kuru duman hadisesi ile çisenti.
TROPİKAL FIRTINA (TROPICAL STORM)
Yer rüzgarı maksimum 34 ile 63 Knots arasında olan tropik siklonlar için kullanılan terim.
TROPİKAL HAVA KÜTLESİ (TROPICAL AIR MASS)
Orta enlemler üzerinde, tropik ve alt-tropik kuşaklar içinde doğan hava kütlesi. Denizsel tropikal hava okyanuslar üzerinde doğduğundan sıcak ve nemli iken karasal tropik hava kurak yerlerde doğar bu nedenle çok sıcak ve kurudur.
TROPİKAL KARASAL HAVA (TROPICAL CONTINENTAL AIR (cT))
Aşırı kuruluk, sıcaklık ve konvektif kararsızlıkla karakterize edilen, aşağı enlemlerde karalar üzerinden doğan hava kütlesi. CT hava kütlesi genellikle kaynak bölgesinde daha etkilidir. Daha soğuk yerlere doğru hareket ettiğinde alt tabakalarında kararlılığı artar ama yoğunlaşan nem nedeniyle kuvvetli konvektif aktivitelere neden olur.
TROPİKAL KARMAŞA (TROPICAL DISTURBANCE)
Tropikler ve nadiren alt-tropikler üzerinde oluşan organize olmuş konveksiyon alanı. Bu konvektif aktivitelerin ömrü 24 saatten fazladır. Bulutluluk veya sağanak yağış görülebilir ama cephesel faaliyet yoktur. Tropikal karmaşa, tropik depresyon ve tropik siklonların ilk aşamasıdır. Özetle; tropiklerde gelişen hava olaylarını zayıftan kuvvetliye doğru sıralarsak ilk basamakta tropikal karmaşa, ikinci derecede depresyon, üçüncü derecede siklon ve dördüncü derecede de fırtına gelir.
TROPİKAL SİKLON (TROPICAL CYCLONE)
Tropikal sular üzerinde oluşan siklonlar için kullanılan terim. Tropikal siklonlar sıcak çekirdekli siklonlar grubundadır ve genellikle cephesel aktiviteler görülmez. Yer rüzgarının esme hızına bağlı olarak, tropikal karmaşa, tropikal depresyon, tropikal fırtına, kasırga ve tayfun olarak sınıflandırılır. Tropik okyanuslar üzerinde doğan siklonlar önce batı yönünde hareket ederler sonra kuzey doğu yönüne doğru saparlar. Merkez basıncı genellikle 950 milibarın altındadır. Kuzey yarımkürede saat yönünün tersine ve merkeze doğru esen rüzgarın hızı zaman zaman 150 mile (250 kilometre/saat) kadar ulaşır. Siklonun kapladığı alanın çapı ise 40 kilometreden 900-1000 kilometreye kadar değişir. Siklonun tam merkezi sakindir ve buraya "siklonun gözü" adı verilir. Siklonun gözünde sıcaklık yüksek, rüzgar sakin ve nem oranı düşüktür. Gözden uzaklaştıkça rüzgarın hızı artar. Yağış şekli genellikle sağanaktır.
TROPİKAL TAHMİN MERKEZİ (TROPICAL PREDICTION CENTER (TPC))
Ulusal ve uluslararası merkezlere, tropiklerde hasara neden olabilecek hava olaylarının analizi, tahmini, ihbarı ve gözlemleri hakkında bilgi sağlayan merkez. Ulusal Kasırga Merkezide bu merkeze bağlı olarak çalışır. Merkezi Florida-Miami'dedir.
TROPOPOZ (TROPOPAUSE)
Troposfer ile stratosfer arasındaki geçiş sınırı. Tropopoz, sıcaklıkta çok az artma veya azalma, veya; artan yükseklikle değişen lapse-rate ile karakterize edilir. Tropopoz seviyesinin yerden olan yüksekliği ekvatorda yaklaşık olarak 17-18 km iken kutuplarda 6-8 kilometre arasındadır. Bu değerlerde mevsime, siklon ve antisiklonların hareketine göre değişir.
TROPOSFER (TROPOSPHERE)
Yer ile yaklaşık olarak 17 kilometre arasında yer alan atmosferin en alt tabakası. Bulut oluşumu, meteorolojik hava olayları, konvektif faaliyetler ve yükseklikle sıcaklık azalması yani dikey sıcaklık gradyanı bu tabakada görülür. Bu tabakanın üst sınırını tropopoz oluşturur.
TROVAL (TROWAL)
Bir cephesel sistemin son aşaması olan oklüzyon aşamasında sıcak havanın yukarı seviyelere çıkması durumunda kullanılabileceği gibi, yeryüzünden yukarılara doğru, orografik şartlar nedeniyle yükselen sıcak hava dilini belirtmek için de kullanılan bir terim. Sıcak havanın yerden yukarılara doğru tırmanması yerde basınç tandansı devamsızlık hattının olduğunun göstergesidir.
TSUNAMİ (TSUNAMI)
Su altındaki yer kabuğunun deprem, toprak kayması ve volkanik patlamalar gibi nedenlerle şekil değiştirmesi sonucu oluşan uzun periyotlu okyanus dalgası. Bu dalgalar kaynağından binlerce kilometre uzaklara kadar gidebilirler ve hatta tün okyanusu bir baştan bir başa kat edebilir. Dalga bu hareketi sırasında da önüne kattığı sularla giderek büyür ve inanılmaz yüksekliklere ulaşır. Çoğunlukla sismik dalga olarak kullanılır. Gel-git dalgasının bu anlamda kullanılması doğru değildir.
TSUYU (TSUYU)
Japonya'da yağışlı mevsime verilen isim.
TUBA (TUBA)
Latince'de "boru" veya "boru şeklinde" anlamına gelen tamamlayıcı bir bulut özelliği. Bulut tabanından çıkıntı yapan bulut sütunu veya tersine dönük bulut konisi için bu terim kullanılır. Cb bulutlarıyla veya az da olsa kümülüs bulutlarıyla beraber görülür. Çoğunlukla "baca şekilli bulut" olarak bilinir.
TUNDRA (TUNDRA)
Arktik dairenin iç veya dış tarafında uzanan geniş ağaçsız topraklar. Bu bölgede yıl boyunca sıcaklıklar sadece iki veya üç ay donma sıcaklığının üstündedir. Yılın diğer zamanlarında toprak yaklaşık 30 santimetreye kadar donmuş haldedir. Bu bölge genellikle yosunla ve küçük çalılarla kaplıdır.
ZON/KUŞAK/ALAN (ZONE)
Eski iklim sınıflamasında enlemlerin baz alındığı bölümleme. Günümüz anlamında ise; herhangi bir meteorolojik değişkene göre ayrılan yeryüzü parçası veya atmosfer tabakası: yağış zonu, iklim zonu, cephesel zon, rüzgar zonu, konverjans zonu gibi.
Anafor
Bir akıntının, akış yönünün aksine doğru yön değiştirmesine denir. Anafor suları daha ziyade girinti ve çıkıntıları fazla olan sahillerde görülür