ZİNCİRLER
Gemi demirlerini deniz dibine atmak veya selviceler de kullanılmak üzere birebir içinden geçmiş madeni halkalardır. Dökme ve dövme olduğu gibi kullanılacak yerlere göre de değişik materyallerden yapılabilirler.
Zinciri meydana getiren her bir halkaya bakla ismi verilir. Gemilerde kullanılan zincirler iki tipte karşımıza çıkarlar.
- LOKMASIZ BAKLALI ZİNCİRLER :
Bu tür zincirler fazla güç aranmayan yerlerde kullanılır. Örneğin ; vardevela zincirleri küçük deniz araçlarının demir zincirlerinde , cayraskallar da. Birbiri içinden geçmiş halkalardan oluşmuşlardır. Ekseriye dövme olarak imal edilirler.
- LOKMALI BAKLALI ZİNCİRLER :
Ağır yük işleri ile gemi demir zincirlerinde kullanılan zincirlerdir. Baklalarının orta kısmında lokma diye bir parça bulunur. Lokma ; bir baklanın ortasındaki takviye amacıyla konulmuş son parçadır.
Lokma ; zincir üzerinde iki amaçta hizmet eder.
- zincirlerin dönmeler nedeni ile gamba almasına mani olur.
- zincirin aşırı yüklemelerinde gücünü arttırdığı gibi aynı zamanda baklaların deforme olmasını önler.
ZİNCİRLERİN ÖLÇÜLERİ :
Zincirler kullanıldıkları yere ve maksada göre değişik büyüklüklerde imal edilirler. Bir zincirin ölçüsü baklasının çapı pus metre ile ölçülerek bulunur. Gemilerin demirleme sistemlerinde kullanılan demir zincirleri gerek ağır bir malzeme oluşları nedeni ile nakilde kolaylık sağlamak amacıyla ve gerekse sistemde gelecek hasar nedeni ise , tüm zincirin değişmesini önlemek için parçalar halinde imal edilirler.
Bu parça zincire BİR KİLİT ZİNCİR adı verilir. Bu kilit zincirin uzunluğu ise 15 kulaçtır. Yalnız İngiliz sisteminde bu uzunluk 12,5 kulaçtır. Bu parça zincirleri de birbirlerine zincir kilitleri ile eklemek sureti ile gemi demir zinciri oluşur.
Bir gemideki zincir uzunluğu , geminin boyu ile orantılı olarak değişir. Genelde aşağıdaki liste bize bir gemide bulunan zincir uzunluğunda bilgi sahibi olmak için yardımcı olacaktır.
teknenin boyu (metre)
zincirin boyu ( klç - kilit)
olması gereken zincir (pus)
90
240 klç. - 16 kilit.
1 1/4 pus
115
270 klç. - 18 kilit.
2 1/6 pus
150
300 klç. - 20 kilit.
2 1/2 pus
GEMİ DEMİR ZİNCİRLERİ :
Bir gemini demirini incelediğimiz zaman bir çok parçadan meydana geldiğini görürüz. Bunlardan esas olanı , fabrikasyon olarak imal edilmiş 1 kilit ( 15 kulaç ) uzunluğundaki zincir baklaları demir zincirini oluşturan ana parçalardır. Kilitler halindeki zincir parçaları zincir kilitler vasıtasıyla bir birlerine eklenerek bir bütün oluştururlar
Daha öncede açıkladığımız gibi üç tür zincir kilidi mevcuttur.
- GÖMME HARBİLİ ZİNCİR KİLİDİ :
Demir anelesi ile zinciri birbirine irtibatlamakta kullanılır.
- ALMAN TİPİ ZİNCİR KİLİDİ :
Alman tipi gemilerde kullanılan ve bir kilit uzunluğundaki zincir parçalarını birleştirmekte kullanılan açılır baklalardır.
- AMERİKAN TİPİ ZİNCİR KİLİDİ :
Donanmamızda zincirleri birbirine eklemekte kullanılan kilittir. Bunlara açılır baklada diyebiliriz.
Bu kilitler , ana beden olan bir “U” parçası , bu bedenin ağır kısmını sağdan ve soldan kapayan iki yanak ve bir pimden oluşmak tadır. Pimin görevi , yanaklar ana beden üzerine oturduğu zamanların açılmasını önlemektir. Yanakları ana beden üzerine oturturken dikkat edilecek husus ise ana bedenin sağ tarafına takılacak olan yanağın pim yuvası üstedir. Ve ana bedendeki yuvaya oturacak bir damak mevcuttur. Ana bedenin sol tarafına takılacak yanağın ise pim yuvası alt kısımdadır. aynı zamanda takılırken bir karışıklığa mahal vermemek için yanaklar beden üzerinde birer işaret mevcuttur. Açılır bakla takılırken bu işaretler yan yana getirilerek bağlantı yapılmalıdır.
Yanakların yerlerine oturtulmasından sonra koni şekilde olan pim üstten yuvasına sokulur. Sıkışması içinde üzerinden çekiçle vurulur. Çıkmaması içinde daha önce anlatıldığı şekilde kurşun çakılır.
Zincir kilitleri ile birbirine eklenerek bir bütün haline gelen deniz inciri direk olarak demir anelesine kilitlenmeyip araya belirli uzunlukta ve demir fırdöndü zinciri , adını taşıyan bir düzenekle irtibatlanır.
Demir fır döndü zinciri , demir ile birinci kilit zincirin başlamış olduğu kısım arasında kalan , gemi demir loçası ile su seviyesi uzunluğuna göre boyu değişen bir zincir parçasıdır. Demir fırdöndü zinciri uzun ve kısa olarak iki şekilde donatılır.
demir fır döndü zincirini kısımlarını inceleyecek olur isek , demirden itibaren aşağıdaki parçalardan oluştuğunu görürüz.
A) gömme harbili kilit : aneleye irtibatı sağlamak için
B) uzun uç baklası : gömme harbili kilit ile açılır bakla arasına konulmuş bir bakladır.
C) Zincir baklaları : fırdöndü zincirinin boyuna göre adetleri değişebilir.
D) Açılır zincir baklaları : irtibatlamalar da kullanılır.
E) Fırdöndü : zincir ebadına göre değişik boylardadırlar. Zincirin gamba almasını önler. Ayrılabilen araçlardan oluşmuşlardır.. zincire bağlanırlarken fırdöndünün gözlü kısmı gemi tarafına bakmalıdır. Demir fır döndü zincirin uzun ve kısa olarak düzenlendiğini belirtmiştik . kısa olarak düzenlenen tipin uzundan ayrıcalığı zincir baklalarının olmaması sadece ekleme işinde kolaylık olması nedeni ile birer adet zincir baklasının bulunmasıdır. Gemi demir zincirlerinin gemi tarafında kalan son çıması ise zincirlikte kuvvetli bir mapaya kilitlenir. Zincirlerin geminin dahilinde istiflendiği ambarlara zincirlik, zincirlikte son çımanın kilitlendiği mapaya ise hırça mapası adı verilir. Hırça mapaları güçlü ve sağlam mapalardır.
Zincirin son çıması hırça mapalarına ya maça ile veya uskurlu bir kilit ile kilitlenirler. Zincir hırça mapasından demir tarafına doğru belirli bir yerden bir sapan vasıtasıyla zincirlikteki bir mapadan emniyete alındığı takdirde tehlike anında yükün direk olarak hırça mapasına binmesi önlemiş ve zincirin akışı surette kontrol altına da alınmış olabilir. Emniyet esas kabul edildiğinde bu yönteme baş vurulmalıdır.
GEMİ DEMİR ZİNCİRİNİN MARKALANMASI :
Gemi demir zincirleri , fundo demiri ve vira demir esnasında denizde kalan zincir miktarlarını öğrenmek veya gemiye ne kadar zincir alındığını bilmemiz için her zincir kilidi markalanır.
Zincirin markalanmasına , demir tarafındaki zincir kilidinden başlanır ve hırça mapaya doğru devam edilir.
Bu markalama şu şekilde olur.
- KİLİT :
Birinci bir kilitlik zincir parçasını , ikinci bir kilitlik zincir parçasına bağlayan zincir kilidi ( açılır bakla ) kırmızıya boyanır. , açılır baklanın sağında ve solunda bulunan birer baklada beyaza boyanır. Beyaza boyanan baklaların lokmalarına birer boğum tel sarılır. Tel sarılmasının amacı , fundo ve vira demir esnasında boyalar dökülse bile tel bize kaçıncı kilitte olduğumuzu gösterir.
- KİLİT :
İkinci bir kilitlik zincir parçasını , üçüncü bir kilitlik zincir parçasına bağlayan zincir kilidi (açılır bakla) beyaza boyanır. Açılan baklanın sağında ve solunda bulunan ikişer adet baklada beyaza boyanır. Ve her iki taraftaki ikinci baklaların lokmalarına iki boğum tel sarılır.
- KİLİT :
Üçüncü bir kilitlik zincir parçasını , dördüncü bir kilitlik zincir baklasına bağlayan zincir kilidi açılır bakla maviye boyanır açılır baklanın sağında ve solunda bulunan üçer adet baklada beyaza boyanır.. her iki taraftaki üçüncü baklaların lokmalarına üçer boğum tel sarılır.
- KİLİT :
Dördüncü bir kilitlik zincir parçasını beşinci bir kilitlik zincir parçasına bağlıyan zincir kilidi açılır bakla birinci kilitte olduğu gibi kırmızıya boyanır.. açılır baklanın sağında ve solunda bulunan dörder bakla beyaza boyanır. Her iki taraftaki dördüncü baklaların lokmalarına dörder boğum tel atılır.
Bundan sonra gelen kilitlerde aynı sırayı takip ederek boyanır.
Gemi demir zincirlerinin hırça mapasından itibaren bir kilitlik zincir parçasının gerekli markalaması yapıldıktan sonra artan baklalar komple kırmızıya boyanır. Onun önündeki bir kilitlik zincir parçasıda komple sarıya boyanır.
Kırmız bir tehlike işareti olarak zincirin bittiğini , sarı ise bitmek üzere olduğunu gösteren bir ikaz işaretidir.
ZİNCİRLERİN MUAYENESİ , ZİNCİRLİK VE ZİNCİRLERİN BAKIMI :
Bir geminin demir sistemlerinde ki zincirler , gemi emniyeti ve gerekse liman durumlarında gemini demir üzerinde yatması bakımından hayati önem taşır. Bu bakımdan zincirlerin bakımının ihmal edilmemesi gerekir.
Zincirlerin bakımı vira demir ile başlar. Vira demir esnasında her bir zincir. Baklası üzerinde herhangi bir anormal durum yahut çatlak olup olmadığı yakından kontrol edilmelidir. Özellikle açılır baklaların ,sökülebilen kısımları , fır döndü zincirinin aksamı dikkatle incelenmelidir.
Havuza ve overhola giren gemilerin zincirleri esaslı olarak bakıma tabii tutulurlar. Bu bakım için demiri ve zincir havuz güvertesine veya tersaneler de uygun bir yere salya edilirler. Bundan sonrada zincirler aşağıdaki kontrollerden geçirilirler.
A) çekiç kontrolü
salya edilen zincirin bütün baklaları çekiç vurularak kontrole tabi tutulur. Bundan maksat zincir baklaları arasında döküm hata veya zorlama nedeni ile çatlak bir baklanın var olup olmadığını aramaktır. Çatlamış olan bir zincir baklası çekiçle vurulduğu zaman kor bir ses verir. Böyle bir ses veren zincir baklasını değiştirme yoluna gidilmelidir.
B) ölçü kontrolü :
uzun süre ağır yük altında çalışan zincir baklalarında zamanla bir uzama ve deformasyon görülür. Zincirin ölçüsü daha önce bilindiğinden bu ölçüdeki değişmeler bize zincirin emniyetini yitirdiğini ifade eder. Baklaları bu şekilde deforme olmuş bir zincirin ya tümünü veya deformasyon belirli bir parçada ise o kilidi değiştirmek suretiyle emniyet sağlanır.
C) gerilme testi :
uzun süre kullanılmış olan zincirlere yıpranma sonucu itimat edemez iseniz , zincirleri fabrikada gerilme testine tabii tutarak durumları hakkında kesin bilgi sahibi olunur. Ve emniyetle bundan sonra kullanılabilir.
Gerekli kontrolden geçen zincirler ve demir bundan sonra genel bir bakıma alınır. Bu genel bakımda ise , demir ve zincirler raspa edilir. Tel fırça ile güzelce fırçalanır. Sökülebilen kilitler sökülür temizlenir. Pimler gerekirse değiştirilir. Kilitler don yağı ile yağlandıktan sonra yerlerine takılır. Ve zamanla bu yağlar yenilenmelidir.
Raspa ve bakım bitikten sonra mümkün olduğunda bütün zincir sülyen ile boyanmalıdır. Kuruduktan sonra ise özel zincir boyası ile boyanıp markamla işine geçilmelidir.
ZİNCİRLERİN KIRILMA GÜÇLERİ :
Zincirlerin kalınlıkları pus olarak çaptan ölçülür. Biz bu çapa “D” der isek ;
Zincirin kırılma gücü = D² x 27 = ton
Zincirin test gücü = D² x 18 = ton
Zincirin çalışma gücü = D² x 6 = ton
Lokmasız bakla zincirlerin ise ölçü birimi genellikle LİNYE dir.
1 pus 8 linyedir.
Buna göre bir zincirin linye cinsinden ebadı verildiğinde ,
Kırılma gücü = D² x 2,5 = ton olarak ortaya çıkar
Ağır bir yük için kaç linyelik zincir kullanılacağı ise ,
D = 2,5 x yük (w) = linye olarak zincir ebadı olur.
